Tình trạng giãn đài bể thận là một thuật ngữ y khoa mô tả sự giãn nở bất thường của phần tiếp nối giữa thận và niệu quản – nơi thu nhận và dẫn nước tiểu từ nhu mô thận ra ngoài. Đây không phải là một bệnh lý cụ thể, mà là hậu quả của nhiều vấn đề tiềm ẩn bên trong hệ tiết niệu. Khi tình trạng giãn đài bể thận không được phát hiện và xử lý đúng lúc, có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng như nhiễm trùng, tổn thương mô thận và thậm chí là suy thận. Do đó, việc tìm hiểu kỹ nguyên nhân giãn đài bể thận có ý nghĩa rất lớn trong việc điều trị kịp thời, đúng hướng, từ đó hạn chế tối đa các nguy cơ ảnh hưởng đến chức năng thận trong tương lai.

1. Giãn đài bể thận là gì và vì sao cần xác định nguyên nhân?

Giãn đài bể thận không đơn thuần là một bất thường về hình thái mà còn là biểu hiện báo động hệ tiết niệu đang gặp cản trở. Khi dòng nước tiểu không thể thoát ra một cách thuận lợi, áp lực tích tụ sẽ làm đài bể thận phình to, gây chèn ép các mô xung quanh và dần dần phá huỷ cấu trúc thận. Tình trạng này có thể xuất hiện ở cả người lớn và trẻ em, với mức độ từ nhẹ (độ 1) đến nặng (độ 4).

Việc chẩn đoán giãn đài bể thận thường dựa trên hình ảnh siêu âm hoặc chụp cắt lớp vi tính. Tuy nhiên, để xử lý hiệu quả, bác sĩ không chỉ dừng lại ở việc xác định mức độ giãn mà còn phải đi sâu vào tìm hiểu nguyên nhân gốc rễ. Mỗi nguyên nhân sẽ đòi hỏi một cách điều trị riêng biệt. Nếu bỏ qua yếu tố này, việc điều trị chỉ mang tính đối phó nhất thời và nguy cơ tái phát là rất cao.

Xác định chính xác nguyên nhân gây giãn đài bể thận sẽ giúp có phương pháp điều trị triệt để, hiệu quả

2. Các nhóm nguyên nhân giãn đài bể thận thường gặp

Tình trạng giãn đài bể thận có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau, tùy thuộc vào độ tuổi, tiền sử bệnh lý cũng như cơ địa của từng người bệnh. Dưới đây là những nhóm nguyên nhân thường gặp nhất, được phân tích dựa trên cơ chế hình thành và mức độ ảnh hưởng đến dòng chảy của nước tiểu.

2.1 Nguyên nhân giãn đài bể thận do tắc nghẽn đường tiết niệu

Một trong những nguyên nhân giãn đài bể thận phổ biến nhất là do tắc nghẽn trong quá trình dẫn lưu nước tiểu. Khi dòng chảy bị chặn ở bất kỳ vị trí nào trên đường tiết niệu, từ bể thận, niệu quản đến bàng quang, áp lực sẽ dồn ngược lên phía trên, khiến đài bể thận bị giãn.

Tắc nghẽn có thể do sỏi thận hoặc sỏi niệu quản – những khối rắn hình thành từ tinh thể muối khoáng trong nước tiểu. Sỏi không chỉ gây đau mà còn làm hẹp hoặc bít tắc đường tiểu. Ngoài ra, những bất thường bẩm sinh như hẹp khúc nối bể thận – niệu quản hay trào ngược bàng quang – niệu quản cũng là nguyên nhân thường gặp, đặc biệt ở trẻ nhỏ. Những dị tật này khiến nước tiểu chảy ngược lại thận hoặc không thể thoát ra bình thường, gây ra hiện tượng giãn đài bể thận kéo dài và tiềm ẩn nhiều nguy cơ viêm nhiễm.

Một yếu tố khác cũng không thể bỏ qua là u bướu chèn ép – cả lành tính lẫn ác tính – có thể phát triển gần đường tiết niệu và làm cản trở dòng tiểu. Trong trường hợp này, phát hiện sớm u và xử lý triệt để sẽ giúp ngăn ngừa tình trạng giãn bể thận trở nên nặng hơn.

Sỏi gây tắc nghẽn đường nước tiểu là một nguyên nhân dẫn đến giãn đài bể thận

2.2 Nguyên nhân gây giãn đài bể thận do nhiễm trùng hoặc viêm mạn tính

Không ít trường hợp nguyên nhân giãn đài bể thận bắt nguồn từ tình trạng viêm hoặc nhiễm trùng kéo dài trong hệ tiết niệu. Khi bị viêm, các mô niêm mạc sẽ sưng nề, làm hẹp lòng niệu quản hoặc làm thay đổi trương lực cơ trơn của hệ tiết niệu, khiến dòng nước tiểu không được dẫn lưu hiệu quả.

Viêm bể thận tái phát nhiều lần có thể làm xơ hoá tổ chức xung quanh, khiến đường tiểu bị biến dạng vĩnh viễn và dẫn đến giãn bể thận. Ở phụ nữ, viêm đường tiết niệu thường xảy ra do cấu tạo niệu đạo ngắn và dễ nhiễm khuẩn, nếu không điều trị triệt để cũng sẽ làm tăng nguy cơ biến chứng giãn đài bể thận.

Nhiễm khuẩn nặng có thể gây ra sự tích tụ mủ hoặc tế bào chết trong đường tiết niệu, làm bít tắc một phần dòng chảy và làm tăng áp lực lên thận. Đây là nguyên nhân âm thầm nhưng có thể để lại hậu quả nghiêm trọng nếu không được phát hiện và can thiệp đúng cách.

Tình trạng viêm hoặc nhiễm trùng kéo dài trong hệ tiết niệu có thể là yếu tố gây giãn đài bể thận

3. Các yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng giãn đài bể thận

Bên cạnh các nguyên nhân trực tiếp, còn tồn tại nhiều yếu tố nguy cơ góp phần thúc đẩy quá trình hình thành giãn đài bể thận, làm cho tình trạng trở nên phức tạp hơn hoặc khó điều trị hơn nếu không được kiểm soát kịp thời.

3.1 Nguyên nhân giãn đài bể thận liên quan đến dị tật bẩm sinh

Ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, một tỷ lệ không nhỏ nguyên nhân giãn đài bể thận là do dị tật bẩm sinh trong cấu trúc hệ tiết niệu. Các bất thường như hẹp khúc nối bể thận – niệu quản, trào ngược bàng quang – niệu quản hoặc thận đôi, niệu quản đôi đều có thể dẫn đến giãn. Những dị tật này thường không gây triệu chứng rõ ràng ngay từ đầu, nhưng nếu không được tầm soát sau sinh, chúng có thể tiến triển âm thầm và gây tổn thương thận không hồi phục.

Phát hiện sớm các dị tật này thông qua siêu âm thai hoặc siêu âm hệ tiết niệu định kỳ ở trẻ sẽ giúp can thiệp kịp thời, bảo tồn được chức năng thận và giảm thiểu nguy cơ phải can thiệp ngoại khoa khi tình trạng đã trở nặng.

3.2 Nguyên nhân gây giãn đài bể thận do lối sống và bệnh lý nền

Ở người trưởng thành, nguyên nhân bị giãn đài bể thận đôi khi có liên quan gián tiếp đến thói quen sinh hoạt và các bệnh lý mạn tính. Ví dụ, những người ít uống nước, thường xuyên nhịn tiểu hoặc có lối sống ít vận động dễ có nguy cơ hình thành sỏi – từ đó gây bít tắc đường tiểu và giãn đài bể thận.

Bên cạnh đó, những bệnh lý như tiểu đường, tăng huyết áp nếu kiểm soát không tốt cũng có thể làm tổn thương vi mạch thận, làm giảm khả năng lọc và bài tiết nước tiểu. Ngoài ra, người từng thực hiện phẫu thuật vùng bụng hoặc vùng chậu (cắt u xơ tử cung, điều trị ung thư trực tràng…) cũng có nguy cơ bị tổn thương niệu quản hoặc hệ tiết niệu, gián tiếp gây giãn đài bể thận sau mổ.

Tất cả những yếu tố trên đều góp phần thúc đẩy bệnh tiến triển nhanh hơn và khiến việc điều trị trở nên phức tạp nếu không được kiểm soát từ gốc rễ.

Nguyên nhân giãn đài bể thận có thể xuất phát từ nhiều cơ chế khác nhau, việc xác định đúng nguyên nhân không chỉ giúp điều trị hiệu quả ngay từ sớm, mà còn giúp bảo tồn chức năng thận về lâu dài và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm. Khi có dấu hiệu nghi ngờ hoặc phát hiện giãn đài bể thận qua siêu âm, người bệnh nên chủ động đi khám chuyên khoa tiết niệu để được kiểm tra toàn diện, tìm ra nguyên do chính xác và có hướng điều trị phù hợp nhất. Phát hiện sớm, xử lý kịp thời chính là chìa khóa để ngăn chặn tổn thương thận không thể hồi phục.