Trào ngược dạ dày thực quản (Gastroesophageal Reflux Disease – GERD) là một trong những bệnh lý phổ biến liên quan đến hệ tiêu hóa, đặc biệt là ở những quốc gia có lối sống hiện đại và thói quen ăn uống không lành mạnh. Một trong những triệu chứng thường gặp nhưng ít được chú ý là ho kéo dài. Vậy tại sao trào ngược dạ dày dẫn đến ho – bài viết này sẽ giải thích chi tiết cơ chế và các yếu tố gây ra hiện tượng này.
Menu xem nhanh:
1. Trào ngược dạ dày thực quản được giải thích ra sao ?
Trước khi đi sâu vào mối liên hệ giữa trào ngược dạ dày và ho, cần hiểu rõ về bệnh lý trào ngược dạ dày. Trào ngược dạ dày là hiện tượng dịch tiêu hóa, bao gồm axit và đôi khi là thức ăn từ dạ dày, bị đẩy ngược lên thực quản. Cơ thắt dưới của thực quản (Lower Esophageal Sphincter – LES) hoạt động như một van ngăn cản dòng chảy ngược này. Khi cơ này bị suy yếu hoặc hoạt động không hiệu quả, dịch dạ dày dễ dàng trào ngược lên thực quản, gây ra các triệu chứng như ợ nóng, đau rát ở ngực, và thậm chí là ho.
Trào ngược dạ dày
2. Giải thích hiện tượng ho ở người
Ho là một phản xạ tự nhiên của cơ thể nhằm loại bỏ các chất gây kích ứng hoặc cản trở trong đường thở, chẳng hạn như đờm, bụi, hoặc các chất lỏng không mong muốn. Ho có thể là triệu chứng của nhiều bệnh lý khác nhau, từ cảm lạnh thông thường, viêm phế quản, đến các bệnh nghiêm trọng hơn như viêm phổi hoặc ung thư phổi.
Tuy nhiên, không phải ai cũng biết rằng ho cũng có thể là kết quả của trào ngược dạ dày, đặc biệt là khi không có dấu hiệu của các bệnh hô hấp điển hình.
3. Cơ chế trào ngược dạ dày dẫn đến ho
Mối liên hệ giữa trào ngược dạ dày và ho không phải lúc nào cũng rõ ràng. Tuy nhiên, nghiên cứu đã chỉ ra rằng có một số cơ chế chính khiến axit dạ dày có thể gây ra hoặc làm trầm trọng thêm triệu chứng ho:
3.1. Trào ngược dạ dày dẫn đến ho do kích thích thực quản và thanh quản
Khi axit dạ dày trào ngược lên thực quản, nó có thể kích thích lớp niêm mạc của thực quản và vùng thanh quản (larynx). Thực quản và thanh quản đều có khả năng phản ứng mạnh mẽ với các chất gây kích thích, dẫn đến viêm nhiễm hoặc kích ứng. Khi vùng này bị kích thích, cơ thể phản ứng lại bằng cách ho để loại bỏ chất kích thích khỏi đường thở.
3.2. Trào ngược âm thầm (Laryngopharyngeal Reflux – LPR)
Trào ngược âm thầm là một dạng trào ngược dạ dày mà axit không chỉ trào ngược lên thực quản mà còn lên cả thanh quản và họng, thậm chí vào cả đường hô hấp. Điều này gây ra một chuỗi các phản ứng viêm tại vùng thanh quản và đường thở, dẫn đến ho mãn tính. Điều đặc biệt là những người bị trào ngược âm thầm thường không có triệu chứng ợ nóng điển hình, khiến việc chẩn đoán trở nên khó khăn hơn.
3.3. Trào ngược dạ dày dẫn đến ho: Phản xạ ho do kích thích dây thần kinh
Dây thần kinh X (Vagus nerve) là dây thần kinh chính kiểm soát các cơ quan nội tạng bao gồm dạ dày và phổi. Khi axit dạ dày trào ngược lên thực quản, nó có thể kích thích dây thần kinh X, gây ra phản xạ ho. Đây là một phản ứng bảo vệ của cơ thể nhằm cố gắng loại bỏ tác nhân kích thích khỏi vùng hô hấp.
3.4. Trào ngược dẫn đến ho do hít phải axit dạ dày
Trong một số trường hợp nghiêm trọng, axit dạ dày có thể trào ngược lên đến mức có thể bị hít vào phổi. Đây là một tình trạng rất nguy hiểm, vì axit có thể gây viêm phổi hoặc các bệnh phổi khác, và một trong những triệu chứng chính là ho. Tình trạng này còn được gọi là hội chứng hít (aspiration syndrome), và thường xảy ra vào ban đêm khi người bệnh nằm ngủ, do vị trí nằm ngang giúp axit dễ dàng trào ngược hơn.
Trào ngược dẫn đến ho do hít phải axit dạ dày
4. Các yếu tố làm tăng nguy cơ trào ngược dạ dày dẫn đến ho
Không phải ai bị trào ngược dạ dày cũng sẽ bị ho. Có nhiều yếu tố có thể làm tăng nguy cơ hoặc làm trầm trọng thêm tình trạng ho do trào ngược dạ dày, bao gồm:
4.1. Ăn uống
Các thực phẩm cay, chua, nhiều dầu mỡ, hoặc chứa caffeine và cồn có thể làm tăng sản xuất axit dạ dày, gây trào ngược và kích thích ho. Ăn uống không điều độ, đặc biệt là ăn quá no hoặc ăn khuya, cũng có thể làm tăng nguy cơ trào ngược và dẫn đến ho.
4.2. Béo phì
Béo phì là một trong những yếu tố nguy cơ lớn nhất dẫn đến trào ngược dạ dày. Áp lực của mỡ bụng lên dạ dày có thể làm tăng nguy cơ trào ngược, và từ đó dẫn đến ho.
4.3. Hút thuốc lá
Hút thuốc lá làm giảm áp lực của cơ thắt dưới thực quản, làm cho axit dễ dàng trào ngược lên thực quản và gây kích ứng, dẫn đến ho.
4.4. Tư thế nằm
Nằm ngửa ngay sau khi ăn có thể làm cho axit dễ dàng trào ngược từ dạ dày lên thực quản hơn, làm tăng nguy cơ kích thích gây ho.
4.5. Sử dụng một số loại thuốc
Một số loại thuốc như thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs), thuốc giãn cơ, và thuốc điều trị cao huyết áp có thể làm giảm áp lực của cơ thắt dưới thực quản, tạo điều kiện cho axit trào ngược lên và gây ho.
5. Chẩn đoán và điều trị tình trạng trào ngược dạ dày dẫn đến ho
Nếu bạn đang bị ho kéo dài mà không rõ nguyên nhân, đặc biệt là nếu đã loại trừ các nguyên nhân hô hấp, rất có thể tình trạng ho của bạn có liên quan đến trào ngược dạ dày. Việc chẩn đoán và điều trị kịp thời sẽ giúp cải thiện chất lượng cuộc sống và ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng.
5.1. Chẩn đoán
Để chẩn đoán ho do trào ngược dạ dày, bác sĩ thường thực hiện một số phương pháp tiêu biểu như sau:
– Nội soi dạ dày-thực quản: Đây là phương pháp phổ biến để quan sát trực tiếp niêm mạc thực quản và dạ dày, giúp phát hiện các tổn thương hoặc viêm loét do axit dạ dày gây ra.
– Theo dõi pH trở kháng thực quản 24 giờ: Phương pháp này đo lường mức độ axit trong thực quản trong suốt 24 giờ, giúp xác định tần suất và mức độ nghiêm trọng của các đợt trào ngược.
Đo pH thực quản 24h – Tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán GERD
5.2. Điều trị
Điều trị ho do trào ngược dạ dày bao gồm cả thay đổi lối sống và sử dụng thuốc.
– Điều chỉnh chế độ ăn uống: Tránh các thực phẩm và đồ uống gây kích thích trào ngược, cay, chua, chứa nhiều dầu mỡ, caffeine và rượu bia. Nên ăn các bữa nhỏ, tránh ăn quá no và không ăn ngay trước khi đi ngủ.
– Thay đổi thói quen sinh hoạt: giữ cân hợp lý, tránh hút thuốc lá và tránh nằm ngay sau khi ăn. Nâng cao đầu giường khi ngủ để giảm nguy cơ trào ngược.
– Sử dụng thuốc: Thuốc kháng axit, thuốc giảm tiết axit như thuốc chẹn H2 (H2 blockers) hoặc thuốc ức chế bơm proton (PPIs) thường được kê đơn để giảm lượng axit dạ dày và ngăn ngừa trào ngược. Nếu có hiện tượng hít axit vào phổi, bác sĩ có thể kê thêm thuốc kháng sinh hoặc thuốc giãn phế quản để điều trị viêm nhiễm.
5.3. Cân nhắc phẫu thuật
Trong trường hợp các phương pháp điều trị không xâm lấn không mang lại hiệu quả, hoặc bệnh nhân không muốn dùng thuốc lâu dài thì bác sĩ có thể cân nhắc đến phương pháp phẫu thuật.
Trên đây là thông tin giúp bạn lý giải tại sao trào ngược dạ dày dẫn đến ho, cũng như cách để chẩn đoán và cải thiện tình trạng này.
