Trên thế giới và ở Việt nam đã từng ghi nhận trường hợp đột quỵ não trên nhóm người trẻ có sử dụng cocaine (chất gây nghiện). Cùng tìm hiểu nguyên nhân đột quỵ não do sử dụng cocaine, cơ chế và biểu hiện của những người thường xuyên sử dụng chất kích thích này trong bài viết dưới đây của chúng tôi.
Menu xem nhanh:
1. Nguyên nhân đột quỵ não do sử dụng cocaine
Cocaine được chiết xuất từ lá cây erythroxylon coca tìm thấy ở Nam Mỹ. Năm 1859, cocaine được Albert Niemann nhà hóa học người Đức tinh chế với mục đích mang lại một số lợi ích trong điều trị một số bệnh như hen, gây tê cục bộ, trầm cảm, thuốc kích dục, bệnh suy nhược, kiệt sức do thần kinh,…
Cocaine là một chất kích thích thần kinh trung ương mạnh, hưng phấn gây hiếu động thoái cảm, tăng cảm giác thức, tăng cường sự tự tin, giảm sự thèm ăn, tăng khoái cảm tình dục. Cocaine còn tác động cường giao cảm dẫn đến tăng huyết áp, tăng nhịp tim, đổ mồ hôi, run và sốt cao.
Cocaine có thể gây ra cả 2 thể đột quỵ là đột quỵ nhồi máu não và đột quỵ xuất huyết não (trong đó, tỷ lệ bệnh nhân bị đột quỵ xuất huyết não cao hơn bệnh nhân nhồi máu não). Ca bệnh đầu tiên trên thế giới được được báo cáo bị đột quỵ não do lạm dụng chất gây nghiện là vào năm 1977, bởi tác giả Brust.
Đột quỵ não do lạm dụng chất gây nghiện thường gặp ở người trẻ. Nhóm người trẻ khi hiểu biết chưa đầy đủ thường có xu hướng lạm dụng cocaine, điển hình là heroin. Người bệnh thường có biểu hiện ngay lập tức hoặc trong vòng 3 giờ sau khi sử dụng cocaine. Khoảng 73% trường hợp đột quỵ liên quan đến cocaine không có yếu tố nguy cơ tim mạch trước đó.
Cocaine có thể gây ra cả 2 thể đột quỵ là đột quỵ nhồi máu não và đột quỵ xuất huyết não ở người sử dụng chất cấm này.
2. Cơ chế cocaine gây đột quỵ não diễn ra như nào?
Cocaine gây co mạch, tăng kết tập tiểu cầu, tăng số lượng tiểu cầu, huyết khối từ tim, tăng huyết áp khiến cơ chế tự điều hòa dòng máu não bị thay đổi đây chính là nguyên nhân đột quỵ não do sử dụng cocaine mà chúng tôi muốn nhắc tới.
Cụ thể: Cocaine là một chất co mạch mạnh do hoạt động giao cảm, ngăn ngừa tái hấp thu noradrenaline, serotonine và dopamin ở các đầu thần kinh tiền synap. Cocaine làm rối loạn tự điều hòa máu não bằng cách hạ thấp giới hạn trên của huyết áp mà không đổi lượng máu não, do đó tăng lưu lượng và dẫn đến vỡ mạch máu. Cocaine gây ra xáo trộn điều hòa lưu lượng máu não có thể dẫn đến chấn thương tái tưới máu và chuyển xuất huyết ở bệnh nhân nhồi máu.
Độc tính gây xơ vữa thành mạch máu não của cocaine có thể dẫn tới nhồi máu lỗ khuyết, co mạch làm hình thành cục máu đông thứ phát gây nhồi máu não, tăng tập kết tiểu cầu làm giảm lưu lượng máu dẫn tới giảm tưới máu sau.
3. Biểu hiện của người đột quỵ não do sử dụng cocaine
Sau khi sử dụng cocaine khoảng 30 phút, người bệnh đột nhiên cảm thấy tê yêu và liệt nửa người (1/2 người), không cử động được, miệng méo, không nói được hoặc nói ngọng không rõ tiếng.
Nếu không được đưa đến viện kịp thời, bệnh nhân rất dễ ngộ độc cocaine. Chất độc này sẽ tấn công tế bào thần kinh (não, dây thần kinh), tim và nhiều cơ quan khác,… dẫn tới đột quỵ.
Bệnh diễn ra đồng thời với triệu chứng sốc thuốc và diễn biến rất nhanh chóng dễ dẫn đến tử vong.
4. Chẩn đoán nguyên nhân đột quỵ não
Khám lâm sàng và khai thác tiền sử của người bệnh. Khám cận lâm sàng gồm xét nghiệm máu, tổng phân tích nước tiểu, xét nghiệm heroine niệu, điện tim (điện tâm đồ ECG), chụp cắt lớp vi tính CT đầu.
5. Định nghĩa nguyên nhân đột quỵ não
Đột quỵ (hay tai biến mạch máu não) là danh từ chung chỉ các thương tổn của não, gây nên bởi sự hư biến của mạch máu não. Do tình trạng gián đoạn quá trình cung cấp máu và Oxy đến 1 phần não, khiến tế bào não phần đó bị chết làm não không thể hoạt động và điều khiển các cơ quan khác được. Đây là căn bệnh nguy hiểm với tỷ lệ tử vong cao, chỉ đứng sau bệnh ung thư và tim mạch.
6. Các thể nguyên nhân đột quỵ não
6.1 Cơn thoáng thiếu máu não (TIA)
Nhiều người thường bỏ qua hiện tượng này, nhưng với thầy thuốc thì đây là lời cảnh báo trước, bệnh nhân sẽ tái phát và nguy cơ sẽ nặng hơn nhiều. Bệnh do một cục máu đông hoặc một mảnh xơ vữa nhỏ gây tắc mạch não nhưng dễ bị tan đi, tùy vị trí nhánh mạch máu não nào bị thiếu máu, thiếu oxy sẽ đưa đến triệu chứng tương ứng. Ví dụ:
– Cơn TIA động mạch cảnh trong: yếu tay, méo miệng, nói ngọng, tự nhiên một mắt không nhìn thấy,…
– Cơn TIA động mạch thân nền: nhìn đôi , nói ngọng, yếu ½ người,…
Triệu chứng này đột nhiên xuất hiện 10 giây đến 20 giây hoặc 1 giờ đến 2 giờ, không kéo dài đến 24 giờ, các triệu chứng thường lui đi hoàn toàn không để lại di chứng gì. Bệnh nhân lại hoạt động bình thường nên nhiều người bỏ qua không biết đây là dấu hiệu cảnh báo tiếp theo về sau nguy hiểm, phải điều trị phòng ngừa.
Xơ vữa động mạch dễ hình thành cục máu đông gây tắc mạch máu não hoặc xuất huyết não.
6.2 Nhũn nã
Chiếm khoảng 85% các trường hợp đột quỵ não. Nguyên nhân có thể do:
– Do cục máu đông gây tắc nghẽn mạch máu não
– Do xơ vữa động mạch là nguyên nhân chiếm tỉ lệ cao nhất liên quan mật thiết đến: Tăng huyết áp, tiểu đường, tăng cholesterol,…
– Bệnh van tim, hẹp hở 2 lá kèm rung nhĩ, nhồi máu cơ tim.
– Thuyên tắc khí (bệnh của người thợ lặn)
– Mất nước: sau khi làm ngoài trời nắng, tăng đậm độ HCT, làm đặc máu => nhồi máu não.
– Viêm động mạch, lupus ban đỏ, viêm nút động mạch, tiểu đường.
– Thoái hóa động mạch…
6.3 Xuất huyết não
Nguyên nhân đột quỵ não do vỡ mạch máu não (chiếm 15%. Nhưng di chứng lớn, tỷ lệ tử vong cao), máu chảy vào trong não thất, xung quanh nhu mô não, ảnh hưởng tới hoạt động của não và cơ quan khác. Triệu chứng tự nhiên đột ngột xuất hiện đau đầu dữ dội, nôn ói, liệt mặt, liệt ½ người, rối loạn ngôn ngữ, mất ý thức. Đi vào hôn mê nếu không có giải pháp cấp cứu kịp thời. Nguyên nhân là do tăng huyết áp, vỡ thông động tĩnh mạch, bệnh về máu, rối loạn đông máu…
6.4 Xuất huyết màng não
Bệnh thường xảy ra ở người trẻ có tiền sử đau đầu migraine, tự nhiên thấy nhức đầu dữ dội như dao đâm, cứng gáy, sợ ánh sáng, tăng cảm giác tăng ngoài da, sốt nhẹ. Dấu hiệu kernig brudzinski, có hội chứng màng não. Nguyên nhân 80% do vỡ túi phình động mạch ở đa giác willis, 5-15% do vỡ động tĩnh mạch, do chấn thương sọ não, rối loạn đông máu, bệnh máu (Hemophylic).
Ngoài ra, máu tụ dưới màng cứng mãn tính hoặc viêm tắc tĩnh mạch não do nhiễm trùng và không do nhiễm trùng cũng là một trong những thể nguyên nhân gây đột quỵ não.
