Nuốt nghẹn là một triệu chứng khá phổ biến, đặc biệt là ở người lớn tuổi. Triệu chứng này có thể xuất hiện đột ngột hoặc phát triển dần dần, gây khó chịu và đôi khi nguy hiểm cho người bệnh. Bài viết này sẽ tìm hiểu sâu về các nguyên nhân nuốt nghẹn xảy ra và cách chẩn đoán, phân biệt chính xác.
Menu xem nhanh:
1. Tìm hiểu cơ chế của hoạt động nuốt
Để hiểu rõ nguyên nhân của nuốt nghẹn, trước tiên cần hiểu cơ chế của quá trình nuốt. Quá trình này bao gồm ba giai đoạn chính: giai đoạn miệng, giai đoạn hầu và giai đoạn thực quản.
– Giai đoạn miệng: Thức ăn được nhai và trộn với nước bọt tạo thành một khối mềm dễ nuốt gọi là bolus. Lưỡi đẩy bolus vào hầu.
– Giai đoạn hầu: Bolus được đẩy qua hầu vào thực quản. Trong quá trình này, lưỡi gà và thanh quản đóng lại để ngăn thức ăn đi vào đường thở.
– Giai đoạn thực quản: Thực quản sử dụng các cử động nhu động để đẩy bolus xuống dạ dày.
Bất kỳ vấn đề nào ảnh hưởng đến một trong ba giai đoạn này đều có thể gây ra nuốt nghẹn.
Nuốt nghẹn có 3 giai đoạn.
2. Nguyên nhân nuốt nghẹn được chia thành mấy nhóm? Đặc điểm của từng nhóm
2.1 Nguyên nhân nuốt nghẹn do rối loạn cơ học
– Do thức ăn
Một trong những nguyên nhân phổ biến nhất của nuốt nghẹn là thức ăn. Các loại thực phẩm như thịt, xương, hạt, các viên thuốc cứng, lớn hoặc không được nhai kỹ có thể mắc lại ở hầu hoặc thực quản và gây nghẹn.
– Chấn thương hoặc phẫu thuật
Các chấn thương ở vùng cổ hoặc phẫu thuật vùng cổ, đặc biệt là phẫu thuật cắt bỏ tuyến giáp hoặc thực quản, có thể làm thay đổi cấu trúc và chức năng của đường tiêu hóa trên. Sẹo hoặc phù nề sau phẫu thuật cũng có thể gây hẹp đường thực quản.
– Khối u
Các khối u, cả lành tính và ác tính, trong vùng hầu họng hoặc thực quản có thể gây cản trở đường đi của thức ăn. Ung thư thực quản là một nguyên nhân nghiêm trọng, thường gây nghẹn ngày càng tăng dần khi khối u lớn lên và làm hẹp lòng thực quản.
– Barrett thực quản và trào ngược dạ dày thực quản (GERD)
Barrett thực quản là một biến chứng của bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD). Acid từ dạ dày trào ngược lên thực quản có thể gây viêm và làm tổn thương lớp niêm mạc thực quản, dẫn đến xơ hóa và hẹp lòng thực quản.
Bệnh trào ngược dạ dày là một trong những nguyên nhân gây nuốt nghẹn.
2.2 Nguyên nhân nuốt nghẹn do rối loạn chức năng
– Rối loạn nhu động thực quản
Các rối loạn nhu động thực quản, chẳng hạn như co thắt thực quản lan tỏa hoặc chứng khó nuốt chức năng (achalasia), làm cản trở quá trình đẩy thức ăn xuống dạ dày. Achalasia là tình trạng cơ vòng thực quản dưới không giãn ra đủ để thức ăn qua dễ dàng, làm thức ăn bị ứ đọng lại.
– Bệnh Parkinson và các rối loạn thần kinh
Các bệnh lý thần kinh như Parkinson, bệnh đa xơ cứng (MS) hay bệnh Lou Gehrig (ALS) có thể ảnh hưởng đến các cơ và dây thần kinh điều khiển quá trình nuốt. Điều này dẫn đến rối loạn chức năng nuốt, làm cho bệnh nhân cảm thấy nghẹn khi ăn uống.
– Bệnh nhược cơ
Bệnh nhược cơ (myasthenia gravis) là một bệnh tự miễn làm suy yếu các cơ, bao gồm cả các cơ liên quan đến quá trình nuốt. Bệnh nhân có thể gặp khó khăn khi nuốt, đặc biệt là sau khi ăn nhiều hoặc sau một thời gian mắc bệnh.
Ngoài ra, các yếu tố khác như khô miệng, căng thẳng, lo lắng hoặc rối loạn tâm lý cũng có thể ảnh hưởng đến quá trình nuốt, gây cảm giác nghẹn. Bên cạnh đó, nếu nuốt phải dị vật như xương cá, tăm xỉa răng hoặc các vật nhỏ khác, người bệnh cũng có thể bị nghẹn đột ngột, rất nguy hiểm nếu không được xử lý kịp thời.
3. Chẩn đoán nguyên nhân nuốt nghẹn
Để chẩn đoán nguyên nhân nuốt nghẹn, các bác sĩ thường sử dụng nhiều phương pháp khác nhau:
– Nội soi thực quản: Để quan sát trực tiếp thực quản và phát hiện các bất thường như khối u, viêm, hoặc hẹp.
– X-quang thực quản với barium: Bệnh nhân uống barium, một chất cản quang, giúp nhìn rõ thực quản trên phim X-quang.
– Đo áp lực thực quản: Phương pháp kiểm tra chức năng nhu động của thực quản.
– Đo pH thực quản 24h: Đo nồng độ pH qua quá trình theo dõi liên tục trong 24h.
– Siêu âm: Để quan sát cấu trúc cổ và vùng hầu họng.
Trong đó, đo áp lực thực quản độ phân giải cao (HRM) và đo độ pH thực quản 24h là những phương pháp thăm dò chức năng hiện đại và đặc hiệu, giúp chẩn đoán chính xác nguyên nhân gây nuốt nghẹn thông qua đánh giá phản xạ nuốt và nồng độ pH trong thực quản.
3.1 Đo áp lực thực quản độ phân giải cao (HRM)
Đây được xem là tiêu chuẩn vàng để xác định nguyên nhân gây nuốt nghẹn do bệnh lý liên quan đến rối loạn nuốt, chẩn đoán co thắt tâm vị và chẩn đoán nguyên nhân của rối loạn nuốt.
Ở phương pháp này, một ống nhỏ và mềm sẽ được đưa vào thực quản qua mũi để đo áp lực và sự co bóp của các cơ trong thực quản khi nuốt, từ đó xác định các vấn đề kể trên
Đo áp lực và nhu động thực quản độ phân giải cao (HRM) là một kỹ thuật chuyên sâu đang được triển khai tại Thu Cúc TCI. Với đội ngũ bác sĩ giỏi và hệ thống máy hiện đại được nhập khẩu từ Mỹ, phương pháp này được đảm bảo thực hiện một cách chính xác và nhanh chóng, là cơ sở quan trọng cho việc điều trị bệnh.
Nguyên nhân gây nuốt nghẹn chẩn đoán bằng phương pháp đo áp lực thực quản độ phân giải cao HRM.
3.2 Đo pH thực quản 24h
Đo pH thực quản 24h được các chuyên gia tiêu hóa đánh giá là tiêu chuẩn vàng chẩn đoán bệnh trào ngược dạ dày (GERD), đồng thời phân biệt GERD và các bệnh lý khác có triệu chứng tương tự GERD. Kết quả của quá trình đo này sẽ phản ánh được thời điểm trào ngược, tính chất cơn trào ngược. Đây là điều mà các phương pháp chẩn đoán hình ảnh không thể làm được. Kết quả nồng độ pH trong thực quản sẽ giúp các bác sĩ chẩn đoán chính xác bệnh và xây dựng được phác đồ điều trị hiệu quả.
Bệnh viện ĐKQT Thu Cúc là một trong số ít các bệnh viện tại miền Bắc hiện nay có dịch vụ đo pH 24h bằng hệ thống máy móc hiện đại hàng đầu, nhập khẩu từ Mỹ.
4. Điều trị
Phương pháp điều trị phụ thuộc vào nguyên nhân cụ thể của nuốt nghẹn:
– Thay đổi chế độ ăn: Nếu nguyên nhân là do thức ăn, bệnh nhân có thể được khuyên thay đổi cách nhai, ăn chậm, và uống nhiều nước khi ăn.
– Thuốc: Đối với GERD, các thuốc ức chế acid như omeprazole có thể giúp giảm triệu chứng. Đối với rối loạn nhu động, các thuốc làm giãn cơ có thể được sử dụng.
– Phẫu thuật: Trong các trường hợp nghiêm trọng như u bướu hoặc achalasia, phẫu thuật có thể là cần thiết.
– Tư vấn tâm lý: Nếu nguyên nhân là tâm lý, bệnh nhân có thể cần sự hỗ trợ của chuyên gia tâm lý để giảm căng thẳng và lo âu.
Như vậy, nuốt nghẹn là một triệu chứng phổ biến và có nhiều nguyên nhân khác nhau, từ các vấn đề cơ học như thức ăn mắc kẹt đến các rối loạn chức năng hoặc thần kinh. Việc chẩn đoán chính xác nguyên nhân nuốt nghẹn và điều trị kịp thời là rất quan trọng để giảm thiểu các biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân. Để phòng ngừa, duy trì một chế độ ăn uống lành mạnh, nhai kỹ thức ăn và quản lý tốt các bệnh lý nền là các biện pháp hiệu quả giúp giảm nguy cơ nuốt nghẹn.
