Huyết áp tăng đột ngột: Tôi phải làm gì ngay lúc đó?

Chào bạn, tôi hiểu cảm giác bất an khi chứng kiến người thân huyết áp tăng vọt. Tăng huyết áp đột ngột có thể là dấu hiệu của một khủng hoảng tăng huyết áp – tình trạng cần can thiệp y tế khẩn cấp – hoặc đôi khi chỉ là phản ứng sinh lý tạm thời do căng thẳng, gắng sức. Dù vậy, cách xử trí ban đầu rất quan trọng để tránh biến chứng nghiêm trọng như đột quỵ, nhồi máu cơ tim hay suy tim cấp.

Xử trí ngay khi huyết áp tăng đột ngột

Trong những phút đầu, mục tiêu là giảm kích thích thần kinh giao cảm, giúp huyết áp không tiếp tục leo thang và bảo vệ các cơ quan đích (tim, não, thận).

– Giữ bình tĩnh và nghỉ ngơi: Yêu cầu người bệnh ngồi hoặc nằm ở nơi yên tĩnh, thoáng khí. Hướng dẫn hít thở chậm, sâu – điều này giúp kích hoạt hệ thần kinh phó giao cảm, làm dịu nhịp tim và huyết áp.
– Điều chỉnh tư thế: Nếu nằm, kê đầu cao khoảng 30 độ (dùng 1–2 gối). Nếu có khó thở, cho ngồi dựa lưng vào gối, hai chân buông thõng – tư thế này giảm áp lực lên tim. Tránh di chuyển đột ngột.
– Nới lỏng quần áo, đặc biệt quanh cổ và ngực để cải thiện lưu thông máu và hô hấp.
– Đo huyết áp ngay: Dùng máy đo huyết áp tại nhà để xác định mức độ. Nếu huyết áp tâm thu ≥180 mmHg hoặc tâm trương ≥120 mmHg, đây có thể là tăng huyết áp cấp cứu – cần hành động nhanh.
– Dùng thuốc theo toa: Nếu bác sĩ đã kê thuốc hạ áp tác dụng nhanh (như nifedipin ngậm dưới lưỡi, captopril…), có thể dùng theo đúng hướng dẫn. Không tự ý dùng thuốc của người khác hoặc tăng liều.
– Đưa đi cấp cứu ngay nếu xuất hiện:
– Đau ngực, khó thở
– Yếu/méo mặt, nói ngọng, tê bì tay chân
– Chóng mặt dữ dội, nhìn mờ, lú lẫn
– Nôn ói không kiểm soát hoặc chảy máu mũi kéo dài

Trong phòng khám, tôi từng gặp bệnh nhân chủ quan “uống thêm viên thuốc cũ” khi huyết áp lên 200 mmHg, nhưng lại bỏ qua triệu chứng tê tay – đến viện thì đã bị đột quỵ nhẹ. Đừng đợi “hạ rồi mới đi”, vì tổn thương não có thể xảy ra trong vòng 15–30 phút.

Nguyên nhân thường gặp khiến huyết áp tăng đột ngột

Tăng huyết áp không phải lúc nào cũng “lặng thầm”. Một số yếu tố có thể gây tăng vọt huyết áp trong vài phút đến vài giờ:

– Căng thẳng cấp tính (sợ hãi, tức giận, lo âu)
– Bỏ thuốc hạ áp đột ngột – đặc biệt với chẹn beta hoặc clonidin
– Dùng chất kích thích: Caffeine đậm đặc, rượu, ma túy, thuốc cảm có pseudoephedrin
– Đau cấp tính (sỏi thận, nhồi máu cơ tim)
– Rối loạn nội tiết: U tủy thượng thận, cường giáp
– Tác dụng phụ của thuốc: NSAIDs (ibuprofen), corticosteroid, thuốc co mạch

Thay đổi lối sống – chìa khóa kiểm soát huyết áp lâu dài

Thuốc điều trị chỉ phát huy hiệu quả tối đa khi kết hợp với lối sống lành mạnh. Trong thực tế lâm sàng, những bệnh nhân tuân thủ thay đổi sinh hoạt thường giảm được 10–20 mmHg huyết áp tâm thu – tương đương với hiệu quả của một loại thuốc hạ áp.

– Ăn nhạt, ăn thông minh:
– Hạn chế muối dưới 5 g/ngày (≈1 thìa cà phê). Tránh mắm, dưa muối, đồ hộp, mì gói.
– Tăng cường rau xanh, trái cây giàu kali (chuối, cam, bơ, rau dền) – kali giúp cân bằng natri.
– Ưu tiên cá béo (cá hồi, cá mòi) 2–3 lần/tuần nhờ omega-3 chống viêm mạch.

– Vận động đều đặn:
– Ít nhất 150 phút/tuần đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội.
– Tránh gắng sức đột ngột (như bê vác nặng, chạy nước rút) nếu huyết áp chưa ổn định.

– Kiểm soát cân nặng: Giảm 5–10% trọng lượng cơ thể có thể làm huyết áp giảm đáng kể, đặc biệt ở người béo bụng.

– Loại bỏ thói quen có hại:
– Bỏ thuốc lá hoàn toàn – nicotine làm co mạch, tăng nhịp tim.
– Hạn chế rượu: Nam ≤2 đơn vị/ngày, nữ ≤1 đơn vị (1 đơn vị = 1 lon bia 330ml hoặc 100ml rượu vang).
– Giảm caffeine: Nếu bạn nhạy cảm, 1–2 tách cà phê cũng có thể làm huyết áp tăng 10–15 mmHg trong vài giờ.

– Quản lý stress: Thiền, yoga, hít thở sâu hoặc thậm chí ngủ đủ 7 tiếng/đêm đều giúp điều hòa huyết áp qua trục thần kinh – nội tiết.

– Theo dõi và tái khám:
– Đo huyết áp tại nhà 2 lần/ngày (sáng sớm và buổi tối), ghi chép lại để bác sĩ đánh giá xu hướng.
– Tái khám định kỳ mỗi 1–3 tháng, ngay cả khi cảm thấy “ổn” – vì tổn thương mạch máu diễn ra âm thầm.

Lời khuyên từ bác sĩ

Tăng huyết áp đột ngột không phải lúc nào cũng nguy hiểm, nhưng không bao giờ nên chủ quan. Cách bạn phản ứng trong 10–15 phút đầu có thể quyết định đến nguy cơ đột quỵ hay suy tim. Về lâu dài, kiểm soát huyết áp không nằm ở viên thuốc duy nhất, mà ở hàng loạt lựa chọn nhỏ mỗi ngày: một bữa ăn nhạt hơn, một vòng đi bộ buổi chiều, hay đơn giản là hít thở sâu khi căng thẳng.

Nếu bạn hoặc người thân từng có cơn tăng huyết áp cấp, hãy chuẩn bị sẵn kế hoạch hành động – từ vị trí máy đo huyết áp, thuốc dự phòng, đến số điện thoại cấp cứu. Sức khỏe tim mạch không chờ đợi – nhưng bạn hoàn toàn có thể chủ động bảo vệ nó.