Huyết áp tăng cao vào mùa đông có phải do trời lạnh?

Chào bạn, tôi hiểu nỗi lo của bạn – đặc biệt khi huyết áp vốn dĩ “im lặng” bỗng dưng tăng vọt vào mùa đông. Câu trả lời ngắn gọn là: đúng, mùa đông thực sự làm huyết áp tăng, và không chỉ do trời lạnh đơn thuần. Dưới góc nhìn lâm sàng, có ít nhất 5 cơ chế sinh lý và môi trường khiến huyết áp dễ “leo thang” trong những tháng rét mõi này.

Vì sao huyết áp thường tăng vào mùa đông?

1. Co mạch do lạnh – phản ứng tự nhiên nhưng nguy hiểm

Khi nhiệt độ giảm, cơ thể tự động co các mạch máu ngoại vi (ở tay, chân, da) để giữ nhiệt cho các cơ quan trung tâm như tim, não. Phản ứng này làm tăng sức cản ngoại vi, buộc tim phải bơm máu với áp lực cao hơn → huyết áp tâm thu và tâm trương đều tăng.
– Đây là cơ chế sinh lý bình thường, nhưng ở người có tiền sử tăng huyết áp, tim đã suy yếu hoặc xơ vữa động mạch, phản ứng này có thể đẩy huyết áp vượt ngưỡng an toàn.

2. Thiếu vitamin D – yếu tố gián tiếp nhưng quan trọng

Mùa đông ánh nắng yếu, thời gian tiếp xúc với mặt trời giảm → nồng độ vitamin D trong máu suy giảm. Vitamin D không chỉ hỗ trợ xương mà còn ức chế hệ renin-angiotensin-aldosterone (RAAS) – hệ thống nội tiết chính điều hòa huyết áp. Khi thiếu vitamin D, RAAS hoạt động mạnh hơn → giữ natri, giữ nước, co mạch → huyết áp tăng.

3. Tăng hormone stress do lạnh

Cơ thể phản ứng với lạnh bằng cách kích hoạt hệ thần kinh giao cảm, làm tăng tiết:
– Norepinephrine và epinephrine: gây co mạch, tăng nhịp tim, tăng huyết áp.
– Aldosterone: giữ muối và nước, làm tăng thể tích tuần hoàn.
Trong phòng khám, tôi từng gặp nhiều bệnh nhân huyết áp ổn định suốt năm, nhưng cứ vào tháng 12–1 lại tăng vọt dù không thay đổi thuốc – nguyên nhân chính là do đáp ứng hormone này.

4. Ô nhiễm không khí mùa đông – kẻ “vô hình” làm huyết áp tăng

Mùa đông, đặc biệt ở đô thị, lớp nghịch nhiệt giữ các chất ô nhiễm như PM2.5, PM10 và ozone gần mặt đất. Các hạt mịn này xâm nhập vào phổi, gây stress oxy hóa và viêm hệ thống, làm tổn thương nội mạc mạch máu → giảm sản xuất nitric oxide (chất giãn mạch) → mạch co thắt → huyết áp tăng.
Nghiên cứu trên European Heart Journal cho thấy mỗi khi nồng độ PM2.5 tăng 10 µg/m³, nguy cơ tăng huyết áp cấp tăng 5–7%.

5. Thay đổi lối sống – ít vận động, ăn mặn, căng thẳng

Mùa đông khiến nhiều người:
– Ít vận động hơn (ngại ra ngoài, ngồi nhiều trong nhà),
– Ăn nhiều thực phẩm giàu muối (lẩu, đồ nướng, dưa muối…),
– Uống ít nước do không khát,
– Căng thẳng hoặc trầm cảm theo mùa (seasonal affective disorder).
Tất cả đều là yếu tố thúc đẩy huyết áp tăng – dù không liên quan trực tiếp đến thời tiết, nhưng lại “ăn theo” mùa đông.

Dấu hiệu cảnh báo huyết áp tăng đáng lo trong mùa lạnh

Bạn nên đi khám ngay nếu xuất hiện:
– Đau đầu vùng chẩm hoặc thái dương, đặc biệt vào sáng sớm.
– Chóng mặt, nhìn mờ, ù tai – dấu hiệu của tưới máu não giảm.
– Tức ngực, đánh trống ngực, khó thở khi không gắng sức.
– Tay chân lạnh, tê bì kéo dài dù đã mặc ấm – có thể do lưu lượng máu ngoại vi giảm nghiêm trọng.
– Mệt mỏi bất thường, cảm giác “tim làm việc quá sức”.

Lưu ý: Tăng huyết áp thường không có triệu chứng rõ ràng. Nhiều người chỉ phát hiện khi đã bị đột quỵ hoặc suy tim. Vì vậy, đo huyết áp đều đặn tại nhà (sáng và tối) là việc làm thiết yếu trong mùa đông.

Cách kiểm soát huyết áp hiệu quả khi trời lạnh

– Giữ ấm toàn thân, đặc biệt cổ, tay, chân. Tránh ra ngoài khi nhiệt độ dưới 15°C, nhất là sáng sớm hoặc đêm khuya.
– Vận động nhẹ trong nhà: đi bộ tại chỗ, yoga, tập thở – giúp giãn mạch và giảm stress.
– Hạn chế muối (<5g/ngày), tăng rau xanh, trái cây giàu kali (chuối, cam, rau dền).
– Không uống rượu, hút thuốc – cả hai làm co mạch mạnh hơn trong lạnh.
– Dùng thuốc đều đặn, không tự ý ngưng dù huyết áp “có vẻ ổn”. Một số bệnh nhân cần điều chỉnh liều theo mùa – hãy trao đổi với bác sĩ.
– Kiểm tra vitamin D nếu bạn ít ra nắng – bổ sung nếu thiếu (thường 800–2000 IU/ngày).

Tăng huyết áp vào mùa đông không chỉ là “do trời lạnh” – đó là sự kết hợp của sinh lý, nội tiết, môi trường và hành vi. Với kinh nghiệm lâm sàng, tôi thấy nhiều cơn đột quỵ đầu tiên xảy ra vào những ngày rét đậm, khi bệnh nhân chủ quan vì “hè vừa rồi huyết áp ổn”.

Vì vậy, đừng đợi có triệu chứng mới hành động. Hãy chủ động theo dõi, giữ ấm và tuân thủ điều trị – đó là cách tốt nhất để bảo vệ tim mạch trong mùa đông.