Chứng khó nuốt không chỉ gây khó khăn trong việc ăn uống mà còn có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như suy dinh dưỡng, mất nước, hay hít phải thức ăn gây viêm phổi. Để quản lý và điều trị chứng khó nuốt hiệu quả, việc xác định nguyên nhân gây ra tình trạng này đóng vai trò quan trọng. Cùng tìm hiểu nguyên nhân và các phương pháp điều trị khó nuốt hiệu quả trong bài viết sau đây.
Menu xem nhanh:
1. Cơ sở điều trị chứng khó nuốt
Chứng khó nuốt hay rối loạn nuốt (dysphagia), là tình trạng khó khăn trong việc di chuyển thức ăn, chất lỏng hoặc nước bọt từ miệng xuống dạ dày. Đây là một tình trạng phổ biến, ảnh hưởng đến cả người lớn tuổi và trẻ em, đặc biệt là những người có các bệnh lý liên quan đến hệ thần kinh, cơ bắp hoặc các bệnh lý về đường tiêu hóa.
Tìm ra nguyên nhân gây khó nuốt và xác định mức độ bệnh là cơ sở quan trọng để điều trị chứng khó nuốt.
Chẩn đoán chính xác nguyên nhân và mức độ bệnh giúp điều trị khó nuốt hiệu quả.
2. Nguyên nhân của chứng khó nuốt và cách chẩn đoán
2.1 Nguyên nhân khó nuốt
Chứng khó nuốt có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra, từ các vấn đề liên quan đến hệ thần kinh cho đến những rối loạn cơ học của đường tiêu hóa.
– Nguyên nhân thần kinh: Các vấn đề thần kinh như đột quỵ, bệnh Parkinson, bệnh đa xơ cứng (MS) và xơ cứng teo cơ bên (ALS) là nguyên nhân phổ biến của chứng khó nuốt. Điều này xuất phát từ tổn thương các vùng não chịu trách nhiệm điều khiển quá trình nuốt hoặc sự suy giảm chức năng của các cơ liên quan đến hoạt động nuốt.
– Nguyên nhân cơ học: Các vấn đề liên quan đến cấu trúc thực quản hoặc cơ hầu họng như tình trạng hẹp thực quản, u thực quản, thoát vị hoành, viêm thực quản, bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD) cũng có thể gây cản trở quá trình nuốt, dẫn đến chứng khó nuốt.
– Nguyên nhân cơ xương khớp và miễn dịch: Một số bệnh lý về cơ hoặc miễn dịch như bệnh nhược cơ, xơ cứng bì có thể gây ra chứng khó nuốt.
2.2 Chẩn đoán khó nuốt
Nuốt là một hoạt động khá phức tạp, vì vậy việc chẩn đoán nguyên nhân và mức độ khó nuốt có thể cần đến nhiều phương pháp khác nhau như:
– Nội soi thực quản – dạ dày: Phương pháp quan sát niêm mạc thực quản để phát hiện các tổn thương hoặc khối u.
– Chụp X-quang hoặc CT: Tìm kiếm các bất thường về cấu trúc của thực quản và dạ dày.
– Đo áp lực thực quản: Kiểm tra khả năng hoạt động và thực hiện chức năng của các cơ thực quản, chẩn đoán các vấn đề liên quan đến rối loạn nuốt.
– Đo pH thực quản 24 giờ: Kiểm tra lượng axit trong thực quản, xác định khó nuốt có phải do trào ngược hay không và mức độ bệnh.
– Sinh thiết: Các bác sĩ tiến hành lấy mẫu mô để kiểm tra ung thư hoặc chẩn đoán các bệnh lý khác.
Tại Bệnh viện ĐKQT Thu Cúc, các phương pháp trên được chỉ định một cách phù hợp tùy vào từng bệnh nhân. Trong đó, nội soi, chụp X-quang thường được sử dụng đầu tiên. Những kỹ thuật chuyên sâu giúp kiểm tra chức năng thực quản như đo áp lực thực quản độ phân giải cao (HRM), đo pH thực quản 24 giờ được chỉ định khi không tìm thấy tổn thương rõ ràng bằng hình ảnh. Với hệ thống thiết bị hiện đại và đội ngũ kỹ thuật viên giàu kinh nghiệm, việc chẩn đoán khó nuốt tại TCI luôn đảm bảo chính xác và thoải mái cho người bệnh.
Việc chẩn đoán khó nuốt có thể cần áp dụng nhiều phương pháp khác nhau.
3. Các phương pháp điều trị chứng khó nuốt
Việc điều trị chứng khó nuốt phải dựa trên nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng của bệnh. Dưới đây là các phương pháp điều trị chứng khó nuốt hiệu quả:
3.1 Phương pháp tập luyện nuốt
Tập luyện nuốt là một phương pháp phổ biến, đặc biệt hiệu quả với những bệnh nhân bị chứng khó nuốt do nguyên nhân thần kinh hoặc cơ học. Phương pháp này thường được thực hiện dưới sự hướng dẫn của các nhà trị liệu ngôn ngữ hoặc chuyên gia trị liệu nuốt.
Bài tập tăng cường cơ nuốt
Các bài tập này giúp tăng cường sức mạnh và sự linh hoạt của các cơ liên quan đến quá trình nuốt, bao gồm:
– Bài tập nâng lưỡi: Đẩy lưỡi lên vòm miệng rồi giữ trong vài giây giúp tăng cường cơ lưỡi và cải thiện khả năng kiểm soát thức ăn trong miệng.
– Bài tập cổ và hàm: Xoay cổ hoặc mở hàm rộng có thể giúp làm giảm căng thẳng trong quá trình nuốt và tạo sự linh hoạt cho các cơ vùng cổ họng.
Kỹ thuật nuốt thay thế
Các kỹ thuật nuốt thay thế được thiết kế để giúp bệnh nhân nuốt một cách an toàn và hiệu quả hơn. Ví dụ như kỹ thuật nuốt với cằm cúi xuống để hạn chế nguy cơ sặc thức ăn hoặc sử dụng nước sệt để giảm thiểu nguy cơ hít phải thức ăn vào phổi.
3.2 Thay đổi chế độ ăn uống và cấu trúc thực phẩm để điều trị chứng khó nuốt
Thay đổi chế độ ăn uống là một phần quan trọng trong việc điều trị chứng khó nuốt. Điều này không chỉ giúp bệnh nhân dễ dàng hơn trong việc ăn uống mà còn giảm thiểu nguy cơ sặc thức ăn.
Thực phẩm mềm và lỏng
Bệnh nhân khó nuốt thường được khuyến nghị tiêu thụ các loại thực phẩm mềm, lỏng hoặc nghiền nát để dễ nuốt hơn. Các thực phẩm như súp, cháo, sinh tố hoặc thức ăn nghiền nát sẽ giúp giảm bớt áp lực lên hệ tiêu hóa và thực quản.
Thực phẩm giàu dinh dưỡng
Vì bệnh nhân khó nuốt có thể gặp khó khăn trong việc duy trì chế độ ăn uống đầy đủ, việc bổ sung các loại thực phẩm giàu dinh dưỡng và năng lượng là cần thiết. Sinh tố, sữa bột bổ sung và thực phẩm chức năng thường được sử dụng để đảm bảo bệnh nhân không bị thiếu hụt dinh dưỡng.
3.3 Điều trị chứng khó nuốt bằng thuốc
Trong một số trường hợp, thuốc có thể giúp điều trị nguyên nhân cơ bản gây ra chứng khó nuốt.
Thuốc điều trị GERD
Nếu chứng khó nuốt do trào ngược dạ dày – thực quản (GERD) gây ra, các loại thuốc như chất ức chế bơm proton (PPI) như omeprazole hoặc lansoprazole có thể được sử dụng để giảm axit dạ dày và ngăn ngừa viêm thực quản.
Thuốc giãn cơ thực quản
Đối với những bệnh nhân bị co thắt thực quản, thuốc giãn cơ như diltiazem hoặc nifedipine có thể giúp giảm co thắt và cải thiện quá trình nuốt.
Các loại thuốc dùng để điều trị khó nuốt cần được kê phù hợp với từng bệnh nhân. Người bệnh chú ý tuân thủ đơn thuốc, không tự ý ngưng thuốc, thay đổi loại thuốc khi không có chỉ định của bác sĩ.
Ăn thức ăn mềm, lỏng có thể giúp giảm thiểu tình trạng khó nuốt.
3.4 Can thiệp ngoại khoa
Khi các phương pháp điều trị khác không mang lại hiệu quả, can thiệp ngoại khoa có thể là lựa chọn cuối cùng, bao gồm các phương pháp:
Nong thực quản
Nong thực quản là một thủ thuật trong đó bác sĩ sử dụng một bóng nhỏ hoặc ống để mở rộng thực quản, giúp bệnh nhân nuốt dễ dàng hơn. Phương pháp này thường được áp dụng cho bệnh nhân bị hẹp thực quản do sẹo hoặc viêm.
Phẫu thuật cơ vòng thực quản
Phẫu thuật cắt bỏ cơ vòng thực quản dưới hoặc phẫu thuật sửa chữa thoát vị hoành có thể được thực hiện để giảm áp lực lên thực quản và cải thiện quá trình nuốt.
Các phương pháp phẫu thuật tuy mang lại hiệu quả cao nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Vì vậy người bệnh nên thận trọng, cân nhắc khi lựa chọn phương pháp này.
Chứng khó nuốt có thể gây ra nhiều bất tiện và biến chứng nguy hiểm nếu không được điều trị kịp thời, đúng cách. Quá trình điều trị chứng khó nuốt thường yêu cầu sự kết hợp của nhiều phương pháp, đồng thời cần có sự theo dõi chặt chẽ từ các chuyên gia y tế. Với phương pháp điều trị phù hợp, bệnh nhân có thể kiểm soát tình trạng khó nuốt và ngăn ngừa các biến chứng tiềm ẩn, đồng thời cải thiện khả năng ăn uống và chất lượng cuộc sống.
