Trực tràng là gì? Tìm hiểu vị trí, cấu tạo và vai trò của trực tràng trong cơ thể người
Nếu bạn cũng đang băn khoăn như vậy, hãy cùng tôi – một bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa – tìm hiểu kỹ hơn về trực tràng: vị trí, cấu tạo, chức năng và những bệnh lý liên quan mà bất kỳ ai cũng nên biết để chủ động bảo vệ sức khỏe đường ruột.
Trực tràng là gì?
Trực tràng (tiếng Anh: rectum) là đoạn cuối cùng của đại tràng, nối liền với ống hậu môn và đóng vai trò như “kho chứa” tạm thời phân trước khi được đào thải ra ngoài. Trong y học, trực tràng được xem là phần chuyển tiếp giữa đại tràng và hậu môn, dài khoảng 12–15 cm ở người trưởng thành.
Nhiều người nhầm lẫn trực tràng với hậu môn, nhưng thực tế đây là hai cấu trúc khác nhau. Trực tràng nằm sâu bên trong ổ bụng, trong khi hậu môn là lỗ mở ra ngoài cơ thể. Thuật ngữ “truc trang”, “thực tràng”, hay “trực nam” đều là cách gọi sai hoặc biến thể không chính xác – tên đúng theo giải phẫu học là trực tràng.
Khi nói đến hệ tiêu hóa dưới, chúng ta thường nhắc đến cụm từ đại trực tràng – bao gồm đại tràng và trực tràng. Hai bộ phận này có mối liên hệ mật thiết cả về cấu trúc lẫn chức năng, đồng thời cũng là nơi xuất phát của nhiều bệnh lý nghiêm trọng như ung thư đại trực tràng.
Vị trí trực tràng ở đâu trong cơ thể?
Trực tràng ở đâu? Đây là câu hỏi rất phổ biến, đặc biệt ở những người mới lần đầu nghe đến thuật ngữ này. Về mặt giải phẫu ổ bụng, trực tràng nằm ở phần thấp nhất của đại tràng, phía sau bàng quang (ở nam) hoặc tử cung (ở nữ), và trước xương cùng – cụt.
Cụ thể:
- Trực tràng ở vị trí nào? Nó bắt đầu từ mức đốt sống S3 (xương cùng thứ ba), kéo dài xuống và kết thúc tại ống hậu môn, cách rìa hậu môn khoảng 2–3 cm.
- Đại tràng nằm ở đâu? Đại tràng bao quanh ổ bụng như một khung chữ U ngược, gồm manh tràng, kết tràng lên, ngang, xuống và sigma. Đoạn sigma (đại tràng sigma) nối trực tiếp với trực tràng.
- Do đó, đại tràng và trực tràng tuy là hai phần riêng biệt nhưng liên tục về mặt giải phẫu – tạo thành đại trực tràng.
Ở nữ giới, giải phẫu ổ bụng nữ cho thấy trực tràng nằm sát phía sau âm đạo và tử cung, nên các bệnh phụ khoa đôi khi có thể ảnh hưởng đến trực tràng, và ngược lại.
Cấu tạo trực tràng
Cấu tạo trực tràng khá đặc biệt so với các đoạn ruột khác. Mặc dù thuộc hệ tiêu hóa, trực tràng không có dạ dày, tá tràng hay ruột non, mà mang đặc điểm của ruột già.
Các đặc điểm cấu tạo chính:
- Chiều dài: Khoảng 12–15 cm, chia làm 3 phần: trên, giữa và dưới.
- Bóng trực tràng: Là đoạn phình rộng nhất ở phần trên trực tràng, có khả năng giãn nở để chứa phân. Khi bóng trực tràng rỗng, bạn sẽ không có cảm giác buồn đi cầu.
- Niêm mạc: Mịn, không có nhung mao, tiết chất nhầy giúp phân dễ di chuyển.
- Cơ vòng trong và ngoài: Kiểm soát việc giữ và tống phân ra ngoài. Cơ mu trực tràng – một phần của sàn chậu – cũng hỗ trợ kiểm soát đại tiện.
- Mạch máu và thần kinh: Giàu mạch máu từ động mạch trực tràng trên, giữa, dưới; thần kinh chi phối cảm giác và vận động.
Khác với đại tràng, trực tràng không có dải cơ dọc (teniae coli) và túi thừa (haustra). Điều này giúp phân biệt rõ ràng trong giải phẫu đại tràng và giải phẫu hậu môn trực tràng.
Chức năng của trực tràng
Dù ngắn, trực tràng đảm nhiệm hai chức năng then chốt:
- Lưu trữ phân: Khi phân từ đại tràng sigma di chuyển xuống, bóng trực tràng giãn ra, kích thích các thụ thể thần kinh gửi tín hiệu “buồn đi cầu” lên não.
- Kiểm soát đại tiện: Nhờ hệ cơ vòng và sự phối hợp của hệ thần kinh tự chủ và ý thức, trực tràng giúp bạn quyết định thời điểm đi vệ sinh phù hợp.
Nếu trực tràng bị tổn thương (do viêm, u, hoặc chấn thương), chức năng này suy giảm – dẫn đến đau trực tràng, táo bón, tiêu chảy, hoặc mất kiểm soát phân.
Bệnh lý trực tràng thường gặp
1. Viêm trực tràng
Viêm trực tràng là gì? Đây là tình trạng niêm mạc trực tràng bị viêm, thường do nhiễm khuẩn (lậu, Chlamydia, Shigella), virus (herpes), hoặc bệnh tự miễn (viêm loét đại tràng).
- Triệu chứng: Đau bụng dưới, đau trực tràng, tiêu chảy có máu/nhầy, cảm giác mót rặn.
- Viêm trực tràng nếu không điều trị có thể tiến triển mạn tính, gây hẹp trực tràng.
2. Sa trực tràng
Sa trực tràng là gì? Là tình trạng toàn bộ thành trực tràng lộn ra ngoài qua hậu môn, thường do suy yếu cơ sàn chậu (gặp ở người già, phụ nữ sinh nhiều).
- Ban đầu chỉ sa khi rặn mạnh, về sau có thể sa thường xuyên.
- Cần can thiệp phẫu thuật nếu nặng.
3. Polyp trực tràng
Polyp là khối tăng sinh lành tính trên niêm mạc trực tràng. Tuy nhiên, một số loại (như polyp tuyến) có nguy cơ tiến triển thành u trực tràng ác tính – tiền thân của ung thư trực tràng.
- Thường không có triệu chứng, phát hiện qua nội soi trực tràng.
- Khuyến cáo tầm soát định kỳ từ tuổi 45.
4. Thủng trực tràng
Hiếm gặp nhưng nguy hiểm, thường do chấn thương (dị vật, nội soi), hoặc ung thư trực tràng ăn thủng thành ruột.
- Biểu hiện: Đau bụng dữ dội, bụng cứng, sốc nhiễm trùng.
- Cần mổ cấp cứu.
5. Ung thư trực tràng
Ung thư trực tràng là gì? Là khối u ác tính phát triển từ niêm mạc trực tràng. Cùng với ung thư đại tràng, nó thuộc nhóm ung thư đại trực tràng – một trong những ung thư phổ biến nhất toàn cầu.
- Triệu chứng ung thư trực tràng: Đi cầu ra máu tươi/máu đen, thay đổi thói quen đại tiện, sụt cân không rõ nguyên nhân, đau trực tràng kéo dài.
- Triệu chứng k trực tràng (k = ung thư) thường mơ hồ ở giai đoạn sớm, dễ nhầm với trĩ.
- Ung thư đại tràng là gì? Tương tự, nhưng khởi phát ở đại tràng. Cả hai đều cần nội soi đại trực tràng để chẩn đoán.
6. Bệnh Crohn
Là bệnh viêm ruột mạn tính, có thể ảnh hưởng bất kỳ đoạn nào của đường tiêu hóa – kể cả trực tràng.
- Gây loét sâu, rò, hẹp ruột.
- Khó điều trị dứt điểm, dễ tái phát.
7. Trĩ nội & 8. Trĩ ngoại
Mặc dù trĩ là bệnh của hệ tĩnh mạch hậu môn, nhưng do vị trí gần trực tràng, nhiều người nhầm lẫn trĩ với polyp trực tràng hoặc u trực tràng.
- Trĩ nội: Nằm trong ống hậu môn, trên đường lược – thường không đau, chỉ chảy máu.
- Trĩ ngoại: Dưới đường lược – đau, sưng, có thể nhìn thấy.
- Trĩ với polyp khác nhau như thế nào? Polyp nằm sâu trong trực tràng, không đau, không sờ thấy; trĩ nằm gần hậu môn, có thể sờ hoặc nhìn thấy khi sa.
9. Áp-xe hậu môn
Là ổ mủ quanh hậu môn hoặc trực tràng, thường do nhiễm trùng tuyến hậu môn.
- Đau dữ dội, sưng nóng đỏ vùng hậu môn.
- Có thể tiến triển thành rò hậu môn nếu không điều trị.
Cách chẩn đoán phát hiện bệnh lý trực tràng
Để đánh giá bệnh trực tràng, bác sĩ thường áp dụng các phương pháp sau:
- Thăm trực tràng: Bác sĩ đeo găng, bôi trơn ngón tay và đưa vào hậu môn để cảm nhận khối u, polyp, hoặc dấu hiệu viêm. Đây là bước đầu tiên, đơn giản nhưng rất quan trọng.
- Nội soi trực tràng: Dùng ống mềm có camera quan sát niêm mạc trực tràng.
→ Nội soi trực tràng nhịn ăn bao lâu? Thường cần nhịn ăn 6–8 tiếng, kết hợp dùng thuốc xổ để làm sạch ruột. - Chụp MRI/CT bụng – chậu: Đánh giá mức độ xâm lấn của ung thư trực tràng.
- Xét nghiệm phân: Tìm máu ẩn – dấu hiệu sớm của ung thư đại trực tràng.
- Sinh thiết: Lấy mẫu mô nghi ngờ để xét nghiệm giải phẫu bệnh.
Biện pháp bảo vệ trực tràng khỏe mạnh phòng ngừa bệnh liên quan
Dù bệnh trực tràng có nguy hiểm không phụ thuộc vào từng tình trạng, nhưng đa số bệnh lý đều có thể phòng ngừa hoặc phát hiện sớm nếu bạn chủ động:
- Chế độ ăn giàu chất xơ: Rau, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt giúp phân mềm, giảm táo bón – nguyên nhân hàng đầu gây sa trực tràng, trĩ.
- Uống đủ nước: 1.5–2 lít/ngày.
- Tập thể dục đều đặn: Tăng cường cơ sàn chậu, hỗ trợ chức năng trực tràng.
- Không nhịn đi cầu: Tránh ứ đọng phân, gây giãn bóng trực tràng.
- Tầm soát ung thư định kỳ: Từ 45 tuổi, nên nội soi đại trực tràng mỗi 5–10 năm, hoặc xét nghiệm máu ẩn trong phân hàng năm.
- Hạn chế thịt đỏ, rượu bia, thuốc lá: Các yếu tố nguy cơ của ung thư đại trực tràng.
Câu hỏi thường gặp
Hậu môn nhân tạo vĩnh viễn sống được bao lâu?
Người mang hậu môn nhân tạo vĩnh viễn (stoma) do cắt bỏ trực tràng vì ung thư vẫn có thể sống lâu dài, thậm chí bình thường nếu chăm sóc đúng cách. Tuổi thọ phụ thuộc vào nguyên nhân tạo stoma, không phải do bản thân stoma.
Bộ phận trực tràng ở đâu?
Trực tràng nằm ở cuối đại tràng, phía trước xương cụt, sau bàng quang (nam) hoặc tử cung (nữ), nối với ống hậu môn.
Trĩ với polyp khác nhau như thế nào?
Trĩ là dãn tĩnh mạch ở hậu môn, gây chảy máu, đau, sa búi. Polyp trực tràng là khối u lành trong lòng trực tràng, không đau, chỉ phát hiện qua nội soi. Chúng khác nhau về vị trí, bản chất và nguy cơ ung thư.
Nội soi trực tràng nhịn ăn bao lâu?
Cần nhịn ăn 6–8 tiếng trước khi nội soi trực tràng, đồng thời dùng thuốc làm sạch ruột theo hướng dẫn của bác sĩ để đảm bảo hình ảnh rõ ràng.
Trực tràng và đại tràng
Đại tràng là phần ruột già từ manh tràng đến sigma; trực tràng là đoạn cuối nối đại tràng sigma với hậu môn. Cả hai hợp thành đại trực tràng – nơi xảy ra ung thư đại trực tràng.
Giải phẫu trực tràng
Giải phẫu trực tràng bao gồm: chiều dài 12–15 cm, chia 3 phần, có bóng trực tràng, niêm mạc tiết nhầy, cơ vòng trong/ngoài, và được nuôi dưỡng bởi động mạch trực tràng trên – giữa – dưới.
Ung thư trực tràng
Là ung thư biểu mô tuyến phát sinh từ niêm mạc trực tràng, thuộc nhóm ung thư đại trực tràng. Tiên lượng tốt nếu phát hiện sớm.
Dấu hiệu ung thư trực tràng
Bao gồm: đi cầu ra máu, thay đổi thói quen đại tiện (táo/tiêu kéo dài), đau trực tràng, sụt cân, mệt mỏi, cảm giác mót rặn liên tục.
Trực tràng nằm ở đâu
Trực tràng nằm ở đâu? – Ở đoạn cuối đại tràng, phía trước xương cùng – cụt, sau các cơ quan sinh dục – tiết niệu, nối với hậu môn.
Viêm trực tràng
Là tình trạng viêm niêm mạc trực tràng, do nhiễm trùng, tự miễn hoặc xạ trị. Triệu chứng: tiêu chảy có máu/nhầy, đau trực tràng, mót rặn.
Nội soi trực tràng
Là thủ thuật dùng ống mềm có camera đưa qua hậu môn để quan sát trực tràng và đại tràng sigma, nhằm phát hiện polyp, u trực tràng, viêm trực tràng hoặc ung thư trực tràng.
Tóm lại, trực tràng tuy nhỏ nhưng đóng vai trò then chốt trong quá trình bài tiết. Hiểu rõ trực tràng là gì, trực tràng ở đâu, giải phẫu trực tràng, và các bệnh lý liên quan sẽ giúp bạn chủ động hơn trong việc bảo vệ sức khỏe tiêu hóa – đặc biệt là phòng ngừa ung thư đại trực tràng, một căn bệnh hoàn toàn có thể ngăn chặn nếu được tầm soát sớm. Nếu bạn có bất kỳ triệu chứng bất thường nào như đau trực tràng, chảy máu khi đi cầu, đừng chần chừ – hãy đi khám ngay.
