Giải phẫu tuyến yên là việc nghiên cứu và mô tả về cấu trúc và thành phần của tuyến yên, một cơ quan nội tiết quan trọng nằm ở cuống não. Tuyến yên chứa ba phần chính bao gồm tuyến yên tiền đình, thùy giữa tuyến yên và tuyến yên sau tiền đình, và có nhiều chức năng quan trọng trong cơ thể.
Menu xem nhanh:
1. Tuyến yên là gì?
Tuyến yên nằm ở phía dưới của não, trong một khoang nhỏ trong sọ gọi là ổ bánh xe. Ỏ bánh xe là một cấu trúc xương hình yên ngựa trong xương xịch, nằm ở trung tâm đầu, ngay phía sau của mũi. Về kích thước, tuyến yên khá nhỏ. Nó có khoảng cỡ bằng hạt đỗ, đường kính khoảng 1 centimet (0.4 inches). Mặc dù kích thước nhỏ bé, tuyến yên đóng một vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh các chức năng hormone khác nhau trong cơ thể bằng cách tiết ra các hormone điều khiển các tuyến nội tiết khác và ảnh hưởng đến các quá trình cơ thể khác nhau.
Hình ảnh giải phẫu tuyến yên
2. Tuyến yên gồm những bộ phận nào?
2.1. Giải phẫu tuyến yên: Thùy trước tuyến yên
Thùy trước tuyến yên có cấu trúc phức tạp và được chia thành ba phần chính: phần phễu (supraoptic và paraventricular nuclei), phần trung gian (arcuate và ventromedial nuclei), và phần xa (posterior nucleus). Mỗi phần đều có vai trò và chức năng đặc biệt trong quá trình điều chỉnh hormone và các tương tác thần kinh trong cơ thể.
Thùy trước tuyến yên sản xuất và tiết ra các hormone kích thích và ức chế, thông qua việc tạo ra các tín hiệu điện thần kinh và chất dẫn truyền thần kinh. Các tín hiệu này được chuyển đến tuyến yên tiền đình thông qua hệ thống mạch máu portal hypophyseal, giúp kiểm soát hoạt động của các tế bào sản xuất hormone trong tuyến yên.
Thùy trước tuyến yên chứa các tế bào neuroendocrine, đóng vai trò như các “ngọn đèn giao thông” điều chỉnh cả sự tiết hormone và hoạt động của các tuyến nội tiết khác trong cơ thể. Hai loại tế bào quan trọng trong thùy trước tuyến yên bao gồm:
– Tế bào ưa acid: Tạo ra hormone tăng trưởng (GH) và prolactin (PRL), có tác động đến sự phát triển và sự sản xuất sữa ở phụ nữ cho con bú.
– Tế bào ưa kiềm: Tạo ra các hormone như adrenocorticotropic hormone (ACTH), thyroid-stimulating hormone (TSH), follicle-stimulating hormone (FSH), luteinizing hormone (LH), và lipoprotein, có vai trò điều chỉnh hoạt động của tuyến vỏ thượng thận, tuyến giáp, hệ thống sinh sản và chuyển hóa.
2.2. Giải phẫu tuyến yên: Thùy sau tuyến yên
Thuỳ sau tuyến yên là một cơ quan quan trọng nằm phía sau tuyến yên. Một phần chính của thuỳ sau tuyến yên là các tế bào neurosecretory, một loại tế bào giống như tế bào thần kinh đệm, không có khả năng sản xuất và tiết ra hormone. Thay vào đó, chúng chứa các hormone được sản xuất bởi vùng dưới đồi, một phần của thùy sau tuyến yên. Hai loại hormone quan trọng sản xuất từ vùng này là vasopressin và oxytocin.
– Vasopressin (ADH):
Vasopressin, còn được gọi là hormone tạo áp, có chức năng tăng cường hấp thu nước trong ống lượn gần và ống lượn xa của quai henle trong thận. Khi vasopressin được giải phóng, nó kích thích các tế bào thận để tạo ra các cơ chế hấp thu nước hiệu quả hơn. Việc này giúp duy trì nồng độ nước cân bằng trong cơ thể. Khi thiếu vasopressin, cơ thể sẽ không thể tái hấp thu nước ở thận, dẫn đến tình trạng bệnh đái tháo nhạt.
– Oxytocin:
Oxytocin có tác dụng tăng cường co bóp của cơ tử cung. Đối với phụ nữ mang thai, tăng nồng độ oxytocin trong máu thường diễn ra, đặc biệt trong giai đoạn cuối thai kỳ và quá trình chuyển dạ. Oxytocin chủ yếu có vai trò trong việc kích thích co bóp mạnh của cơ tử cung, giúp đẩy thai nhi ra ngoài trong quá trình sinh.
2.3. Giải phẫu tuyến yên: Thùy giữa tuyến yên
Thùy giữa tuyến yên là một phần của tuyến yên nằm ở giữa phần trước và phần sau của tuyến yên. Mặc dù nó không phát triển rõ rệt ở con người nhưng thường phát triển mạnh ở một số động vật cấp thấp như cá sấu, cá lưỡi trắng, và một số loài động vật khác.
Ở người, thùy giữa tuyến yên gồm một lớp tế bào đơn giản, không phức tạp như ở một số động vật khác. Nhiệm vụ chính của thùy giữa tuyến yên là sản xuất một hormone được gọi là “melanocyte-stimulating hormone” (MSH), cũng được biết đến như “intermedin.” MSH có tác dụng kích thích tế bào sợi chất sẫm màu, được gọi là tế bào melanocyte, trong da để sản xuất melanin – chất gây sự tối màu cho da, tóc và mắt. Melanin cũng có vai trò bảo vệ da khỏi tác động của tia tử ngoại từ ánh nắng mặt trời.
Thùy giữa tuyến yên được cung cấp máu bởi động mạch tuyến yên trên và động mạch tuyến yên dưới, cả hai đều bắt nguồn từ động mạch cảnh trong. Cơ chế điều khiển sản xuất MSH từ thùy giữa tuyến yên thường liên quan đến tác động của hormon tiết ra từ phần trước và phần sau của tuyến yên, cũng như tương tác với các hệ thống điều khiển khác trong cơ thể.
3. Các bệnh lý tuyến yên
3.1. Bệnh thùy trước tuyến yên
3.1.1. Tăng prolactin (hyperprolactinemia)
Bệnh này xuất hiện khi tuyến yên tiền đình sản xuất quá nhiều hormone prolactin, dẫn đến tình trạng tăng mức prolactin trong máu. Điều này có thể gây ra các triệu chứng như kinh nguyệt không đều ở phụ nữ, tiết sữa ở nam giới và phụ nữ không có thai hoặc cho con bú, giảm ham muốn tình dục, và thậm chí gây ra vấn đề về sản xuất hormone tố kích thích tuyến giáp (TSH) và hormone kích thích tuyến thượng thận (ACTH).
3.1.2. Bệnh to đầu chi (acromegaly)
Acromegaly xảy ra khi tuyến yên tiền đình sản xuất quá nhiều hormone tăng trưởng (GH) sau khi cơ thể ngừng phát triển. Kết quả là các mô và cơ trong cơ thể tiếp tục phát triển, gây ra sự gia tăng không tỷ lệ và bất thường về kích thước của tay, chân, mũi, cằm và các phần khác của cơ thể.
Bệnh to đầu chi
3.1.3. Suy chức năng tuyến yên (hypopituitarism)
Đây là tình trạng khi tuyến yên tiền đình không sản xuất đủ lượng hormone cần thiết. Điều này có thể gây ra nhiều triệu chứng như suy giảm ham muốn tình dục, mất khả năng sản xuất sữa sau sinh ở phụ nữ, mệt mỏi, yếu đuối, và ảnh hưởng đến các tuyến nội tiết khác.
3.2. Bệnh thùy sau tuyến yên
3.2.1. Bệnh đái tháo nhạt (Diabetes insipidus)
Đây là tình trạng khi tuyến yên sau tiền đình không sản xuất đủ hormone vasopressin (còn được gọi là hormone antidiuretic – ADH), dẫn đến sự loãng nước tiểu và cảm giác khát cảm không ngừng. Điều này có thể dẫn đến mất cân bằng nước trong cơ thể.
3.2.2. Hội chứng tiết hormon ADH không thích hợp
Ngược lại với bệnh đái tháo nhạt, SIADH xảy ra khi tuyến yên sau tiền đình sản xuất quá nhiều hormone ADH, dẫn đến việc cơ thể giữ lại quá nhiều nước. Điều này có thể dẫn đến sự loãng nước máu, giảm nồng độ sodium máu và gây ra các triệu chứng như buồn ngủ, buồn nôn, nôn mửa, và mất cân bằng điện giải.
Giải phẫu tuyến yên là một phần quan trọng của nghiên cứu y học, giúp hiểu rõ cấu trúc và chức năng của cơ quan này, từ đó có thể hiểu rõ hơn về cách tuyến yên tương tác với các hệ thống khác trong cơ thể và ảnh hưởng đến sức khỏe và chức năng cơ thể con người.
