Khó nuốt và chán ăn là hai triệu chứng phổ biến nhưng thường bị bỏ qua. Không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống mà các tình trạng này còn tiềm ẩn những vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Trong một số trường hợp, khó nuốt và chán ăn có thể là dấu hiệu của các bệnh lý từ nhẹ đến nặng, bao gồm cả ung thư. Bài viết này sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện về chứng khó nuốt chán ăn, nguyên nhân tiềm ẩn, cũng như cách nhận biết và xử trí.
Menu xem nhanh:
1. Khó nuốt chán ăn là gì?
1.1 Khó nuốt là gì?
Khó nuốt (Dysphagia) là tình trạng một người gặp khó khăn trong việc đưa thức ăn hoặc chất lỏng từ miệng xuống dạ dày. Có hai loại chính của khó nuốt:
– Khó nuốt miệng – họng: Xảy ra ở giai đoạn đầu của quá trình nuốt, liên quan đến việc vận chuyển thức ăn từ miệng qua hầu họng.
– Khó nuốt thực quản: Liên quan đến vấn đề trong thực quản, gây khó khăn trong việc di chuyển thức ăn từ cổ họng xuống dạ dày.
1.2 Chán ăn là gì?
Chán ăn (Anorexia) là tình trạng không muốn ăn hoặc mất cảm giác thèm ăn. Nguyên nhân có thể xuất phát từ yếu tố tâm lý như stress, trầm cảm, cho đến các bệnh lý cơ thể như viêm loét dạ dày, ung thư và các rối loạn nội tiết.
Khó nuốt chán ăn có thể là dấu hiệu của nhiều vấn đề sức khỏe.
2. Nguyên nhân của khó nuốt chán ăn
2.1 Nguyên nhân của khó nuốt
Có nhiều nguyên nhân gây khó nuốt, bao gồm cả các bệnh lý nhẹ và nghiêm trọng như:
– Bệnh lý thực quản: Các rối loạn chức năng thực quản như viêm thực quản, co thắt thực quản, hẹp thực quản do ung thư hoặc các khối u lành tính.
– Bệnh thần kinh: Các bệnh lý như Parkinson, đột quỵ hoặc bệnh Alzheimer có thể ảnh hưởng đến quá trình kiểm soát cơ chế nuốt.
– Bệnh cơ: Những người mắc bệnh nhược cơ, bệnh loạn dưỡng cơ có thể gặp khó khăn trong việc kiểm soát các cơ tham gia vào quá trình nuốt.
– Ung thư: Ung thư thực quản, ung thư vòm họng, hoặc các khối u vùng cổ có thể làm tắc nghẽn đường nuốt, dẫn đến khó nuốt.
2.2 Nguyên nhân của chán ăn
Chán ăn có thể bắt nguồn từ rất nhiều nguyên nhân khác nhau, từ tâm lý đến thể chất như:
– Rối loạn tiêu hóa: Các bệnh lý như viêm dạ dày, loét dạ dày hoặc viêm đại tràng có thể làm giảm cảm giác thèm ăn do cơn đau và khó chịu.
– Rối loạn nội tiết: Các bệnh lý như suy giáp hoặc tiểu đường có thể ảnh hưởng đến sự trao đổi chất và cảm giác đói.
– Ung thư: Các loại ung thư, đặc biệt là ung thư đường tiêu hóa, thường gây chán ăn do ảnh hưởng của bệnh và quá trình điều trị.
– Yếu tố tâm lý: Stress, lo âu hoặc trầm cảm có thể làm giảm ham muốn ăn uống.
3. Các bệnh lý liên quan đến chứng khó nuốt và chán ăn
Khó nuốt và chán ăn không chỉ là những triệu chứng tạm thời mà có thể liên quan đến các bệnh lý nghiêm trọng cần lưu ý dưới đây:
3.1 Ung thư thực quản
Ung thư thực quản là một trong những nguyên nhân gây khó nuốt có tính nghiêm trọng. Ở giai đoạn đầu, người bệnh có thể chỉ gặp khó khăn khi nuốt thức ăn cứng, nhưng theo thời gian, ngay cả nước cũng khó nuốt. Bệnh nhân ung thư thực quản thường chán ăn do cơ thể mệt mỏi và khó chịu.
3.2 Bệnh Parkinson và rối loạn thần kinh
Các bệnh lý liên quan đến thần kinh như Parkinson, ALS (xơ cứng teo cơ bên) hoặc bệnh Alzheimer có thể gây ảnh hưởng đến hệ thống cơ bắp, bao gồm cả các cơ tham gia vào quá trình nuốt. Người bệnh có thể gặp khó khăn trong việc di chuyển thức ăn qua miệng và thực quản, dẫn đến sặc hoặc nghẹn.
3.3 Trào ngược dạ dày – thực quản (GERD)
GERD là một bệnh lý phổ biến gây ra triệu chứng khó nuốt, đặc biệt là sau khi ăn. Trào ngược acid từ dạ dày lên thực quản có thể gây viêm nhiễm và làm tổn thương lớp niêm mạc thực quản, gây cảm giác đau rát và khó nuốt.
Khó nuốt chán ăn là có thể xảy ra do trào ngược dạ dày thực quản.
3.4 Bệnh lý cơ hoặc rối loạn hệ thống tự miễn
Các bệnh lý như nhược cơ hoặc hội chứng Guillain-Barré có thể làm yếu các cơ tham gia vào quá trình nuốt, dẫn đến khó nuốt. Các bệnh lý tự miễn như lupus hoặc viêm đa cơ cũng có thể ảnh hưởng đến khả năng nuốt và gây chán ăn.
3.5 Viêm nhiễm vùng cổ họng
Viêm amidan, viêm hạch hoặc viêm thanh quản có thể gây khó nuốt do sưng tấy và đau đớn. Những tình trạng này thường làm bệnh nhân mất cảm giác thèm ăn do khó chịu khi nuốt.
4. Các biến chứng nguy hiểm của chứng nuốt khó chán ăn
Khó nuốt và chán ăn không chỉ làm giảm chất lượng cuộc sống mà còn có thể dẫn đến những biến chứng nguy hiểm nếu không được điều trị kịp thời, điển hình như:
– Suy dinh dưỡng: Chán ăn kéo dài có thể khiến cơ thể thiếu hụt dinh dưỡng, ảnh hưởng đến hệ miễn dịch và khả năng phục hồi sau bệnh.
– Viêm phổi do sặc: Khó nuốt có thể dẫn đến sặc thức ăn vào phổi, gây ra viêm phổi hoặc các bệnh lý hô hấp khác.
– Ung thư thực quản: Khó nuốt kéo dài mà không được chẩn đoán và điều trị có thể là dấu hiệu của ung thư thực quản, một bệnh lý nguy hiểm và có tỉ lệ tử vong cao nếu phát hiện muộn.
5. Cách nhận biết, chẩn đoán và điều trị khó nuốt và chán ăn
Để phòng tránh các biến chứng nguy hiểm, việc nhận biết sớm và điều trị kịp thời chứng khó nuốt chán ăn là vô cùng quan trọng.
5.1 Các dấu hiệu nhận biết nguy hiểm
Nếu tình trạng khó nuốt chán ăn chỉ thỉnh thoảng xảy ra hoặc thuyên giảm ngay thì thường không nguy hiểm nhưng cần lưu tâm nếu triệu chứng xảy ra với những đặc điểm dưới đây:
– Khó nuốt liên tục, không giảm sau một thời gian ngắn.
– Cảm giác đau khi nuốt hoặc cảm giác thức ăn bị mắc kẹt.
– Sụt cân không rõ nguyên nhân, kèm theo chán ăn.
– Cảm giác buồn nôn, ợ nóng hoặc nôn sau khi ăn.
5.2 Các phương pháp chẩn đoán khó nuốt chán ăn
Để chẩn đoán khó nuốt và chán ăn, các bác sĩ có thể cho bệnh nhân tiến hành một hoặc nhiều phương pháp sau đây:
– Nội soi thực quản – dạ dày: Kiểm tra niêm mạc thực quản để phát hiện các tổn thương hoặc khối u.
– Chụp X-quang hoặc CT: Giúp xác định các bất thường về cấu trúc của thực quản và dạ dày.
– Đo áp lực thực quản: Chẩn đoán các bệnh lý thực quản liên quan đến rối loạn nuốt, nguyên nhân gây khó nuốt.
– Đo pH thực quản 24 giờ: Sử dụng khi nghi ngờ khó nuốt do trào ngược dạ dày, kiểm tra mức độ bệnh.
– Sinh thiết: Phương pháp lấy mẫu mô để kiểm tra ung thư hoặc chẩn đoán các bệnh lý khác.
Khó nuốt và chán ăn có thể được chẩn đoán bằng nhiều phương pháp khác nhau.
5.3 Phương pháp điều trị khó nuốt chán ăn
Tùy thuộc vào nguyên nhân của khó nuốt và chán ăn, các phương pháp điều trị có thể bao gồm:
– Sử dụng thuốc: Điều trị các bệnh lý nền như trào ngược dạ dày, viêm thực quản hoặc bệnh thần kinh.
– Phẫu thuật: Trong trường hợp hẹp thực quản hoặc khối u gây tắc nghẽn, phẫu thuật có thể cần thiết để cải thiện lưu thông thực quản.
– Điều chỉnh chế độ ăn: Thay đổi chế độ ăn uống, ưu tiên các loại thức ăn mềm, lỏng giúp dễ nuốt hơn.
Hiện nay, Bệnh viện ĐKQT Thu Cúc là một trong số ít cơ ở y tế ở miền Bắc đưa kỹ thuật đo áp lực thực quản độ phân giải cao (HRM) và đo pH thực quản 24 giờ vào quy trình chẩn đoán các bệnh lý đường tiêu hóa với thiết bị nhập khẩu từ Mỹ. Bên cạnh đó, các công nghệ nội soi hiện đại, X-quang, CT chính xác từ lâu đã là thế mạnh trong chẩn đoán nhiều bệnh lý. Đó cũng là cơ sở quan trọng để các bác sĩ đưa ra phương pháp điều trị phù hợp.
Khó nuốt và chán ăn có thể là những triệu chứng đơn giản, nhưng nếu kéo dài, chúng có thể là dấu hiệu của những bệnh lý nguy hiểm cần được chú ý, nhận biết sớm và điều trị kịp thời. Chăm sóc bản thân qua chế độ ăn uống lành mạnh và khám sức khỏe định kỳ là chìa khóa để phòng ngừa những vấn đề này.
