Chóng mặt nuốt nghẹn là hai triệu chứng phổ biến, có thể xảy ra riêng lẻ hoặc đồng thời. Tuy nhiên, khi chúng cùng xuất hiện, đây có thể là dấu hiệu cảnh báo những vấn đề nghiêm trọng về thần kinh, tai trong, thực quản hoặc các rối loạn toàn thân khác. Việc hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng và cách xử trí đúng đắn sẽ giúp người bệnh tránh được những biến chứng nguy hiểm.

1. Chóng mặt là gì?

Chóng mặt không phải là một bệnh mà là một triệu chứng của nhiều bệnh lý khác nhau. Người bị chóng mặt thường có cảm giác mọi vật xung quanh xoay tròn, bản thân bị chao đảo, đứng không vững, thậm chí mất thăng bằng và có thể ngã.

Chóng mặt có thể đi kèm với các biểu hiện như: Buồn nôn hoặc nôn mửa. Các biểu hiện khác có thể kèm theo bao gồm: Mắt mờ, mất phương hướng, ù tai, nghe kém, mồ hôi lạnh, nhức đầu.

Chóng mặt nuốt nghẹn là 2 triệu chứng có thể đi kèm với nhau, do nhiều nguyên nhân gây ra.

2. Nuốt nghẹn là gì?

Nuốt nghẹn hay khó nuốt là tình trạng người bệnh cảm thấy đau hoặc gặp khó khăn khi nuốt thức ăn, nước uống hoặc thậm chí cả nước bọt. Cảm giác thức ăn bị mắc kẹt trong cổ họng, đau rát khi nuốt hoặc cảm thấy nghẹn ở ngực cũng là những biểu hiện điển hình.

Có hai loại khó nuốt chính, đầu tiên là khó nuốt do vấn đề ở hầu họng: thường do các rối loạn thần kinh như Parkinson, đột quỵ, bệnh đa xơ cứng. Bên cạnh đó có tình trạng khó nuốt do thực quản: thường liên quan đến hẹp thực quản, viêm, trào ngược dạ dày-thực quản (GERD) hoặc u bướu.

3. Khi nào chóng mặt và nuốt nghẹn xảy ra cùng lúc?

Sự kết hợp giữa chóng mặt và nuốt nghẹn có thể là biểu hiện của nhiều bệnh lý nghiêm trọng. Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến:

3.1. Rối loạn thần kinh trung ương

Một số bệnh lý thần kinh có thể gây cả hai triệu chứng:

Đột quỵ: Khi một phần não bị tổn thương do thiếu máu, người bệnh có thể xuất hiện đột ngột chóng mặt dữ dội, nói khó, nuốt nghẹn, yếu liệt tay chân, méo miệng. Đây là cấp cứu y tế cần xử lý ngay lập tức.

Bệnh Parkinson: Đây là bệnh thoái hóa thần kinh mạn tính gây run, cứng cơ, khó vận động và nuốt nghẹn. Bệnh nhân Parkinson cũng có thể bị rối loạn thăng bằng, chóng mặt do tư thế.

Xơ cứng rải rác: Đây là bệnh tự miễn làm tổn thương vỏ myelin thần kinh trung ương, gây rối loạn vận động, cảm giác, bao gồm cả chóng mặt và khó nuốt.

3.2. Rối loạn tai trong và tiền đình

Tai trong đóng vai trò quan trọng trong việc giữ thăng bằng. Khi bị tổn thương, người bệnh sẽ bị chóng mặt, buồn nôn, mất phương hướng. Trong một số trường hợp, các dây thần kinh đi qua vùng tai cũng điều khiển chức năng nuốt, nên có thể xuất hiện thêm triệu chứng nuốt nghẹn.

Một số bệnh lý thường gặp liên quan đến tai trong và tiền đình như viêm dây thần kinh tiền đình, bệnh Meniere (gây chóng mặt, ù tai, nghe kém, có thể kèm rối loạn nuốt trong giai đoạn nặng). Ngoài ra còn có u dây thần kinh số 8 (u thần kinh thính giác). Đây là khối u lành tính chèn ép dây thần kinh tiền đình – ốc tai, dẫn đến chóng mặt, nghe kém và đôi khi khó nuốt do chèn ép các dây thần kinh kế cận.

3.3. Bệnh lý thực quản và tiêu hóa

Trào ngược dạ dày thực quản (GERD): Dịch axit từ dạ dày trào ngược lên thực quản có thể gây viêm, kích thích gây nuốt nghẹn. Người bệnh thường cảm thấy buồn nôn, chóng mặt nhẹ do mất nước hoặc thiếu ngủ kéo dài.

U thực quản: Khối u chèn ép thực quản sẽ gây khó nuốt tiến triển. Nếu khối u lớn, xâm lấn các cấu trúc lân cận cũng có thể gây chóng mặt, mệt mỏi, thiếu máu.

Hẹp thực quản, viêm thực quản do thuốc hoặc nhiễm khuẩn cũng là nguyên nhân thường gặp của nuốt nghẹn.

3.4. Rối loạn chuyển hóa và tâm thần

Thiếu máu nặng: Dẫn đến chóng mặt, mệt mỏi, tim đập nhanh. Nếu thiếu máu do ung thư đường tiêu hóa, người bệnh cũng có thể bị nuốt nghẹn.

Thiếu vitamin B12: Gây bệnh thần kinh ngoại biên và thoái hóa tủy sống, có thể xuất hiện cả chóng mặt và rối loạn nuốt.

Rối loạn lo âu, trầm cảm: Một số người bị rối loạn hoảng loạn có thể có cảm giác nghẹn ở cổ (globus sensation), chóng mặt, hồi hộp, khó thở – dù thực tế không có tổn thương thực thể nào.

Bệnh lý tiêu hóa, cụ thể là vấn đề ở thực quản là một nguyên nhân phổ biến gây nuốt nghẹn.

4. Các phương pháp chẩn đoán nguyên nhân gây chóng mặt nuốt nghẹn

Khi xuất hiện đồng thời chóng mặt và nuốt nghẹn, người bệnh cần được khám sớm để tìm ra nguyên nhân. Các phương pháp chẩn đoán thường bao gồm:

Khám lâm sàng tiêu hóa hoặc kết hợp khám tiêu hóa với nội thần kinh, tai mũi họng

Đo áp lực nhu động thực quản độ phân giải cao (HRM): Đây được xem là tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán nguyên nhân gây các rối loạn nuốt, bao gồm nuốt nghẹn. Kỹ thuật này sử dụng một ống nhỏ có gắn cảm biến được đưa vào thực quản để đo chính xác áp lực và hoạt động cơ của thực quản trong quá trình nuốt, giúp bác sĩ đánh giá chức năng nuốt và xác định chính xác nguyên nhân gây khó nuốt. 

Nội soi thực quản dạ dày và/hoặc nội soi tai mũi họng

Chụp cộng hưởng từ (MRI) hoặc cắt lớp vi tính (CT) sọ não nếu nghi ngờ bệnh lý thần kinh

Đo điện cơ, điện não đồ nếu có triệu chứng co giật hoặc yếu liệt

Xét nghiệm máu: Tầm soát thiếu máu, viêm, nhiễm trùng, bệnh tự miễn

5. Điều trị chứng chóng mặt nuốt nghẹn

Việc điều trị phụ thuộc vào nguyên nhân cụ thể. Một số hướng xử trí thường gặp:

Với bệnh tiêu hóa (trào ngược, viêm thực quản): Một số loại thuốc có thể được kê đơn cho sử dụng như thuốc ức chế axit. Cùng với đó là việc thay đổi lối sống cho phù hợp để hỗ trợ điều trị.

Nếu nguyên nhân là thần kinh (như các bệnh đột quỵ, Parkinson): Cần can thiệp y tế sớm, điều trị bằng thuốc đặc hiệu, phục hồi chức năng nuốt và thăng bằng.

Nếu do vấn đề ở tai trong (viêm dây thần kinh tiền đình, bệnh Meniere): Sử dụng thuốc chống chóng mặt, thuốc lợi tiểu, điều chỉnh chế độ ăn uống.

Trường hợp u bướu: Có thể cần phẫu thuật hoặc hóa trị, xạ trị.

Rối loạn tâm lý: Tham vấn tâm lý, dùng thuốc an thần, hỗ trợ điều trị triệu chứng nuốt nghẹn giả.

6. Phòng ngừa và theo dõi

Để phòng ngừa và cải thiện tình trạng chóng mặt và nuốt nghẹn, người bệnh cần:

Duy trì lối sống lành mạnh, chế độ ăn uống hợp lý

Không hút thuốc, hạn chế rượu bia, thức ăn cay nóng

Kiểm tra sức khỏe định kỳ, đặc biệt khi có các bệnh nền như cao huyết áp, tiểu đường

Điều trị sớm các bệnh lý về tai, mũi, họng, dạ dày

Tập vật lý trị liệu tiền đình, phục hồi chức năng nuốt khi cần

Chóng mặt và nuốt nghẹn là hai triệu chứng thường bị xem nhẹ, nhưng lại có thể là dấu hiệu cảnh báo các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Khi xuất hiện đồng thời, người bệnh nên đi khám chuyên khoa để được chẩn đoán chính xác và điều trị kịp thời. Việc nhận biết sớm và chủ động can thiệp là chìa khóa để phòng ngừa biến chứng và nâng cao chất lượng cuộc sống.