Xét nghiệm sắt huyết thanh là gì và khi nào cần làm?

Chào bạn,

Xét nghiệm sắt huyết thanh là một xét nghiệm máu đơn giản nhưng rất quan trọng, giúp đo lượng sắt tự do đang lưu thông trong huyết thanh – phần lỏng của máu sau khi loại bỏ tế bào. Xét nghiệm này thường được chỉ định khi bác sĩ nghi ngờ bạn đang bị thiếu sắt hoặc quá tải sắt, hai tình trạng tưởng chừng trái ngược nhưng đều có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời.

Vai trò của sắt trong cơ thể và tại sao cần theo dõi mức sắt huyết thanh?

Sắt là một khoáng chất thiết yếu, tham gia vào nhiều quá trình sống còn của cơ thể:

– Là thành phần chính của hemoglobin – protein trong hồng cầu giúp vận chuyển oxy từ phổi đến các mô.

– Tham gia tạo myoglobin, hỗ trợ cung cấp oxy cho cơ bắp.

– Là yếu tố cấu thành nhiều enzyme quan trọng trong hô hấp tế bào và chuyển hóa năng lượng.

– Phần sắt dư thừa được dự trữ dưới dạng ferritin và hemosiderin chủ yếu ở gan, lách và tủy xương.

Nhu cầu sắt thay đổi theo độ tuổi, giới tính và tình trạng sinh lý: phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ, người mang thai, trẻ đang lớn hoặc người bị mất máu mạn tính (do kinh nguyệt nhiều, loét dạ dày, polyp đại tràng…) đều có nguy cơ thiếu sắt cao hơn.

Ngược lại, một số người lại tích tụ sắt quá mức do di truyền (như bệnh hemochromatosis) hoặc do truyền máu lặp lại – điều này có thể gây tổn thương gan, tim, tuyến tụy và dẫn đến suy đa tạng nếu không được kiểm soát.

Khi nào bạn cần làm xét nghiệm sắt huyết thanh?

Xét nghiệm này không dùng để tầm soát định kỳ, mà thường được chỉ định khi có dấu hiệu lâm sàng gợi ý rối loạn chuyển hóa sắt. Cụ thể:

– Nghi ngờ thiếu máu do thiếu sắt: mệt mỏi kéo dài, da xanh, móng giòn, rụng tóc, khó tập trung, trẻ chậm phát triển.

– Theo dõi đáp ứng điều trị: sau khi bổ sung sắt, bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm lại để đánh giá hiệu quả.

– Nghi ngờ quá tải sắt: đau khớp không rõ nguyên nhân, mệt mỏi dai dẳng, rối loạn nhịp tim, giảm ham muốn tình dục, gan to.

– Kết hợp với các xét nghiệm khác như ferritin, TIBC (khả năng gắn sắt toàn phần), transferrin saturation để có bức tranh toàn diện về tình trạng sắt trong cơ thể.

Trong thực tế lâm sàng, chúng tôi thường gặp bệnh nhân đến khám vì “mệt không rõ nguyên nhân” – sau khi loại trừ các vấn đề tim mạch, tuyến giáp, thì thiếu sắt lại là thủ phạm thầm lặng.

Những yếu tố có thể làm sai lệch kết quả xét nghiệm

Mức sắt huyết thanh dao động theo ngày, theo bữa ăn và tình trạng viêm nhiễm, nên kết quả cần được diễn giải cẩn trọng:

– Tăng giả tạo: nếu bạn vừa uống viên sắt, ăn thực phẩm giàu sắt (gan, thịt đỏ), truyền máu gần đây, hoặc đang dùng thuốc tránh thai, rượu, ma túy.

– Giảm giả tạo: khi dùng một số thuốc như metformin, aspirin liều cao, testosterone, ACTH; hoặc do căng thẳng, mất ngủ, nhiễm trùng cấp.

– Viêm nhiễm mạn tính cũng làm giảm sắt huyết thanh dù cơ thể không thực sự thiếu – đây là phản ứng bảo vệ tự nhiên của cơ thể.

Vì vậy, không nên dựa vào xét nghiệm sắt huyết thanh đơn lẻ để chẩn đoán. Bác sĩ sẽ kết hợp với ferritin (phản ánh kho dự trữ sắt), công thức máu, và lâm sàng để đưa ra kết luận chính xác.

Lời khuyên từ bác sĩ

Thiếu sắt hay thừa sắt đều là những “kẻ giấu mặt” có thể âm thầm gây hại nếu bỏ qua. Nếu bạn có các triệu chứng như mệt mỏi kéo dài, da xanh, khó thở khi gắng sức, hoặc đau khớp không giải thích được – đừng chủ quan. Hãy trao đổi với bác sĩ để được đánh giá toàn diện, trong đó xét nghiệm sắt huyết thanh có thể là một mảnh ghép quan trọng.

Đặc biệt, không tự ý bổ sung sắt khi chưa có chẩn đoán rõ ràng – thừa sắt còn nguy hiểm hơn thiếu sắt trong một số trường hợp. Việc điều trị đúng nguyên nhân mới giúp bạn phục hồi sức khỏe bền vững.