Nhiễm khuẩn đường ruột ở trẻ em là gì và khi nào cần lo lắng?

Chào bạn,

Nhiễm khuẩn đường ruột ở trẻ em là tình trạng viêm nhiễm niêm mạc ruột do vi khuẩn, virus hoặc ký sinh trùng xâm nhập qua đường ăn uống. Đây là nguyên nhân phổ biến gây tiêu chảy cấp ở trẻ nhỏ, đặc biệt dưới 5 tuổi. Tuy đa số trường hợp tự khỏi trong vài ngày, nhưng một số có thể tiến triển nặng nếu không được theo dõi và xử trí đúng cách.

Dưới đây, tôi sẽ giải đáp chi tiết từng thắc mắc của bạn dựa trên kinh nghiệm lâm sàng và hướng dẫn y khoa cập nhật mới nhất.

Nguyên nhân phổ biến gây nhiễm khuẩn đường ruột ở trẻ

– Virus: Rotavirus, Norovirus và Adenovirus là thủ phạm hàng đầu, đặc biệt ở trẻ dưới 2 tuổi. Rotavirus từng là nguyên nhân gây tiêu chảy nặng nhất trước khi có vắc-xin.

– Vi khuẩn: Escherichia coli (E. coli), Salmonella, Shigella, Campylobacter thường lây qua thực phẩm hoặc nước bị nhiễm phân.

– Ký sinh trùng: Giardia lamblia hoặc Entamoeba histolytica – ít gặp hơn nhưng có thể gây tiêu chảy kéo dài.

– Yếu tố thuận lợi: Vệ sinh kém, ăn uống không an toàn, tiếp xúc với người bệnh, hoặc hệ miễn dịch non nớt ở trẻ nhỏ.

Triệu chứng kéo dài bao lâu?

Thời gian hồi phục phụ thuộc vào tác nhân gây bệnh:

– Virus: Thường kéo dài 3–7 ngày, đôi khi đến 10 ngày.

– Vi khuẩn: Có thể kéo dài 5–14 ngày, đặc biệt nếu không điều trị đúng (ví dụ: Shigella gây tiêu chảy có máu).

– Ký sinh trùng: Tiêu chảy có thể kéo dài hàng tuần đến hàng tháng nếu không được chẩn đoán và điều trị đặc hiệu.

Nếu tiêu chảy kéo dài trên 14 ngày, cần nghĩ đến nguyên nhân không do nhiễm khuẩn (như bất dung nạp lactose, viêm ruột mạn tính…).

Khi nào cần đưa trẻ đi khám ngay?

Bạn nên đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay lập tức nếu xuất hiện bất kỳ dấu hiệu sau:

– Mất nước nặng: Mắt trũng, khóc không nước mắt, da nhăn nếp, tiểu ít (<3 lần/ngày) hoặc không tiểu trong 6–8 giờ.

– Sốt cao >39°C hoặc sốt kéo dài trên 2 ngày.

– Phân có máu hoặc nhầy mủ.

– Nôn liên tục, không uống được nước.

– Trẻ li bì, khó đánh thức, co giật hoặc dấu hiệu nhiễm trùng toàn thân.

– Đau bụng dữ dội hoặc bụng chướng cứng.

Trong phòng khám, tôi từng gặp nhiều trẻ nhập viện muộn do cha mẹ chủ quan với dấu hiệu mất nước – điều này hoàn toàn có thể phòng tránh được nếu theo dõi sát.

Cách phòng tránh nhiễm khuẩn đường ruột cho trẻ

– Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, đặc biệt trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.

– Ăn chín, uống sôi: Tránh cho trẻ ăn rau sống, gỏi, nước đá không đảm bảo.

– Vệ sinh dụng cụ ăn uống: Bình sữa, chén, muỗng phải được tiệt trùng đúng cách.

– Tiêm vắc-xin Rotavirus đầy đủ theo lịch (2–3 mũi, bắt đầu từ 6–15 tuần tuổi).

– Không cho trẻ tiếp xúc với người đang bị tiêu chảy.

Trẻ nên ăn và kiêng gì khi bị nhiễm khuẩn đường ruột?

Nên ăn:

– Tiếp tục cho trẻ ăn uống đầy đủ, chia nhỏ bữa.

– Thực phẩm dễ tiêu: cháo, súp, khoai tây, chuối chín, bánh mì nướng.

– Sữa mẹ vẫn nên duy trì. Trẻ lớn có thể dùng sữa không lactose nếu tiêu chảy kéo dài (>7 ngày).

Nên kiêng hoặc hạn chế:

– Đồ ngọt, nước có gas, nước ép trái cây đậm đặc (gây thẩm thấu, làm tiêu chảy nặng hơn).

– Thực phẩm nhiều dầu mỡ, cay nóng hoặc nhiều xơ thô.

– Sữa bò nguyên kem trong vài ngày đầu nếu trẻ không dung nạp lactose tạm thời.

Lưu ý: Không nhịn ăn – điều này làm trẻ suy dinh dưỡng và hồi phục chậm hơn.

Có nên dùng kháng sinh không?

Không phải lúc nào cũng cần.

– Virus (chiếm 70–80% ca): Kháng sinh vô ích và có thể gây hại (rối loạn hệ vi sinh đường ruột).

– Vi khuẩn: Chỉ dùng khi có bằng chứng rõ ràng (phân có máu, sốt cao, xét nghiệm dương tính) và theo chỉ định bác sĩ.

– Lạm dụng kháng sinh có thể dẫn đến tiêu chảy do Clostridioides difficile hoặc kháng thuốc.

Trong thực hành lâm sàng, tôi thường không kê kháng sinh trừ khi có dấu hiệu nhiễm khuẩn nặng hoặc nguy cơ biến chứng.

Cách bù nước và điện giải hiệu quả tại nhà

– Dung dịch oresol (ORS) là lựa chọn tốt nhất. Pha đúng hướng dẫn trên bao bì – không pha loãng hay đặc hơn.

– Cho trẻ uống từng ngụm nhỏ, liên tục, ngay cả khi còn nôn (nôn xong 10 phút, tiếp tục cho uống lại).

– Với trẻ lớn, có thể dùng nước dừa tươi, súp loãng, nước cơm – nhưng không thay thế hoàn toàn ORS.

– Không dùng nước ngọt, nước trái cây nguyên chất vì làm tiêu chảy nặng hơn.

Mẹo nhỏ: Với trẻ nhỏ sợ uống ORS, bạn có thể cho uống bằng thìa hoặc ống nhỏ giọt, mỗi 2–5 phút/lần.

Vắc-xin Rotavirus có phòng được tất cả các loại nhiễm khuẩn đường ruột không?

Không. Vắc-xin Rotavirus chỉ phòng được bệnh do virus Rotavirus – một trong nhiều tác nhân gây tiêu chảy.

Nó không bảo vệ trước Norovirus, vi khuẩn (E. coli, Salmonella…) hay ký sinh trùng.

Tuy nhiên, nhờ vắc-xin này, tỷ lệ nhập viện vì tiêu chảy nặng ở trẻ đã giảm trên 50% tại nhiều quốc gia.

Do đó, vẫn cần kết hợp các biện pháp vệ sinh và dinh dưỡng ngay cả khi trẻ đã tiêm đủ mũi.

Nhiễm khuẩn đường ruột ở trẻ thường lành tính, nhưng mất nước mới là mối nguy thực sự. Đa số trường hợp chỉ cần bù nước đúng cách và theo dõi sát – không cần kháng sinh hay kiêng khem quá mức. Tuy nhiên, nếu trẻ có dấu hiệu cảnh báo như phân có máu, nôn liên tục, hoặc mất nước, hãy đưa đi khám ngay. Phòng bệnh luôn hiệu quả hơn chữa bệnh: rửa tay, ăn chín, uống sôi và tiêm vắc-xin đầy đủ là “lá chắn” tốt nhất cho con bạn.