Tại sao lại bị mộng du?

“Con tôi 8 tuổi, đêm nào cũng ngồi bật dậy, đi loanh quanh phòng rồi lại nằm xuống như chưa có chuyện gì. Tôi gọi nhưng cháu không phản ứng, sáng ra cũng chẳng nhớ gì. Tôi rất lo — liệu đây có phải mộng du? Tại sao người ta lại ‘hành động’ khi đang ngủ?”

Chuyên viên tư vấn

Đã trả lời: Ngày

Chào bạn,

Mộng du (hay còn gọi là somnambulism) không phải là hành vi kỳ lạ hay “ma ám” như nhiều người vẫn nghĩ — đó là một dạng rối loạn giấc ngủ xảy ra khi não bộ chưa hoàn toàn chuyển sang trạng thái ngủ sâu, khiến cơ thể thực hiện các hành động phức tạp (như đi lại, nói chuyện, thậm chí nấu ăn) mà người đó hoàn toàn không ý thức. Hiện tượng này thường xảy ra trong giai đoạn ngủ NREM (non-REM) – đặc biệt là giai đoạn 3, lúc giấc ngủ sâu nhất – chứ không phải trong giấc mơ (REM) như nhiều người lầm tưởng.

Dưới đây, tôi sẽ giải thích rõ hơn về nguyên nhân, dấu hiệu cảnh báo và cách xử trí an toàn.

Nguyên nhân phổ biến gây mộng du

Mộng du hiếm khi do một yếu tố đơn lẻ. Thay vào đó, nó thường là kết quả của sự tương tác giữa di truyền, sinh lý và môi trường:

– Yếu tố di truyền: Nếu bố hoặc mẹ từng mộng du, con cái có nguy cơ cao hơn gấp 10 lần. Nhiều nghiên cứu cho thấy có gen liên quan đến sự điều hòa chu kỳ ngủ – thức.

– Thiếu ngủ hoặc giấc ngủ bị gián đoạn: Khi bạn ngủ không đủ hoặc thường xuyên bị đánh thức giữa đêm, não dễ “bị kẹt” giữa trạng thái tỉnh và ngủ — tạo điều kiện cho mộng du xuất hiện.

– Căng thẳng, lo âu hoặc rối loạn tâm lý: Trẻ em trong giai đoạn thi cử, người lớn trải qua biến cố tâm lý… đều có thể “xuất hồn” vào ban đêm như một phản ứng của hệ thần kinh tự chủ.

– Tác dụng phụ của thuốc: Một số thuốc như benzodiazepine, thuốc chống trầm cảm (SSRI), hoặc thuốc ngủ mới (zolpidem) có thể làm thay đổi cấu trúc giấc ngủ và kích hoạt mộng du.

– Sốt hoặc nhiễm trùng cấp: Đặc biệt ở trẻ nhỏ, sốt cao có thể gây rối loạn tạm thời trong trung tâm điều hòa giấc ngủ ở não.

– Rối loạn thần kinh hoặc hô hấp khi ngủ: Hội chứng ngưng thở khi ngủ, động kinh thùy trán, hay hội chứng chân không yên cũng liên quan đến mộng du ở người lớn.

Dấu hiệu cảnh báo cần đi khám

Mộng du ở trẻ em thường lành tính và tự hết khi trưởng thành. Tuy nhiên, bạn nên đưa người thân đi khám nếu xuất hiện các dấu hiệu sau:

– Mộng du xảy ra thường xuyên (2–3 lần/tuần) hoặc kéo dài quá 10–15 phút mỗi lần.

– Có hành vi nguy hiểm: mở cửa ra ngoài, dùng dao, lái xe, hoặc ngã cầu thang.

– Không thể đánh thức trong cơn mộng du, hoặc sau đó xuất hiện lú lẫn, hoảng loạn.

– Kèm theo co giật, nói ngọng, yếu tay chân — có thể gợi ý động kinh chứ không phải mộng du đơn thuần.

– Ở người lớn, mộng du bắt đầu muộn (sau 30 tuổi) thường liên quan đến bệnh lý tiềm ẩn.

Cách giảm nguy cơ và phòng ngừa mộng du

Bạn không thể “ngăn” mộng du bằng ý chí, nhưng có thể giảm tần suất và đảm bảo an toàn:

– Ngủ đủ và đều đặn: Người lớn cần 7–9 giờ, trẻ em cần nhiều hơn. Tránh thức khuya hoặc thay đổi múi giờ đột ngột.

– Tạo môi trường ngủ an toàn: Khóa cửa sổ, cửa ra vào; dọn vật sắc nhọn; lắp chuông báo nếu có người ra khỏi giường.

– Quản lý căng thẳng: Thiền, yoga, liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT-I) cho rối loạn giấc ngủ rất hiệu quả.

– Tránh rượu, caffeine và thuốc không cần thiết: Rượu làm gián đoạn giấc ngủ sâu — tăng nguy cơ mộng du.

– Không đánh thức người đang mộng du: Hãy nhẹ nhàng dẫn họ quay lại giường. Đánh thức đột ngột có thể gây hoảng loạn hoặc phản ứng bạo lực.

– Xem lại thuốc đang dùng: Nếu bạn bắt đầu mộng du sau khi dùng thuốc mới, hãy trao đổi với bác sĩ để cân nhắc điều chỉnh.

Khi nào cần can thiệp y khoa?

Ở trẻ em dưới 12 tuổi, mộng du thường tự giới hạn và không cần điều trị đặc hiệu. Tuy nhiên, nếu cơn mộng du ảnh hưởng đến chất lượng sống, gây chấn thương, hoặc kéo dài sang tuổi thiếu niên – nên đánh giá chuyên sâu.

Với người lớn, mộng du luôn đáng lo ngại. Tôi từng gặp bệnh nhân bị gãy tay sau khi ngã từ tầng 2 trong cơn mộng du, hay người khác suýt gây tai nạn giao thông vì… “lái xe trong mơ”. Trong những trường hợp này, đa ký giấc ngủ (polysomnography) có thể giúp phân biệt mộng du với các rối loạn khác như động kinh ban đêm hoặc hành vi liên quan đến REM.

Mộng du không phải là “bệnh tâm thần” hay dấu hiệu của yếu đuối — đó là sự rối loạn tạm thời trong quá trình chuyển tiếp giữa các giai đoạn ngủ. Tuy nhiên, vì hành vi trong cơn mộng du hoàn toàn không kiểm soát được, an toàn là ưu tiên hàng đầu. Nếu bạn hoặc người thân có biểu hiện mộng du kèm theo nguy cơ tổn thương, đừng chần chừ — hãy tìm đến chuyên gia giấc ngủ để được đánh giá toàn diện.

Giấc ngủ là nền tảng của sức khỏe thần kinh. Đôi khi, chỉ cần ngủ đủ và giảm stress, “người mộng du” sẽ không còn lang thang trong đêm nữa.