Vàng da do đâu?
Chào bạn,
Vàng da thường xảy ra khi nồng độ bilirubin trong máu tăng cao, khiến sắc tố này tích tụ ở da, niêm mạc và kết mạc mắt. Bilirubin là sản phẩm tự nhiên khi cơ thể “dọn dẹp” hồng cầu già – nhưng nếu quá trình này mất cân bằng hoặc gan không xử lý kịp, vàng da sẽ xuất hiện. Đây không phải là bệnh, mà là dấu hiệu cảnh báo một rối loạn bên trong cơ thể.
Nguyên nhân gây vàng da – Nhìn từ góc độ lâm sàng
Trong thực hành lâm sàng, tôi thường phân loại nguyên nhân vàng da dựa trên ba giai đoạn chuyển hóa bilirubin: trước gan (do hồng cầu), tại gan (do gan suy giảm chức năng) và sau gan (do tắc nghẽn đường mật).
– Tán huyết (phá hủy hồng cầu quá mức): Khi hồng cầu bị vỡ ồ ạt — do bệnh lý di truyền như thiếu G6PD, sốt rét, hoặc phản ứng miễn dịch — lượng bilirubin gián tiếp tăng vọt, vượt khả năng xử lý của gan.
– Bệnh lý gan: Gan là “nhà máy” chuyển hóa bilirubin. Nếu bị tổn thương — do viêm gan virus (A, B, C), viêm gan tự miễn, xơ gan, gan nhiễm mỡ nặng hay lạm dụng rượu — gan không thể liên hợp và đào thải bilirubin hiệu quả.
– Tắc nghẽn đường mật: Sỏi túi mật, viêm tụy cấp/mạn, hoặc khối u ở đầu tụy, ống mật chủ có thể làm dịch mật ứ đọng. Bilirubin liên hợp không xuống ruột được nên trào ngược vào máu, gây vàng da kèm phân bạc màu, nước tiểu sẫm.
– Ở trẻ sơ sinh: Gan chưa trưởng thành nên thường gặp vàng da sinh lý trong 2–5 ngày đầu. Tuy nhiên, nếu vàng da xuất hiện sớm (<24 giờ), lan nhanh hoặc kéo dài >2 tuần, cần loại trừ vàng da bệnh lý.
– Một số thuốc: Như rifampicin, một số kháng sinh hoặc thuốc điều trị lao, có thể ảnh hưởng đến chuyển hóa bilirubin.
Lưu ý: Ăn nhiều thực phẩm giàu caroten (cà rốt, đu đủ, bí đỏ) cũng khiến da vàng — nhưng mắt không vàng, xét nghiệm bilirubin bình thường. Đây gọi là vàng da giả, vô hại và tự hết khi điều chỉnh chế độ ăn.
Dấu hiệu cảnh báo: Khi nào cần đi khám ngay?
Bạn nên đến cơ sở y tế nếu vàng da đi kèm bất kỳ dấu hiệu sau:
– Nước tiểu sẫm màu như nước trà, phân bạc trắng hoặc sáp.
– Sốt, đau bụng vùng hạ sườn phải, buồn nôn kéo dài.
– Ngứa da dữ dội, sụt cân không rõ nguyên nhân.
– Mệt mỏi kéo dài, chán ăn, dễ bầm tím — gợi ý suy gan.
– Ở trẻ sơ sinh: Vàng da lan xuống chân, bỏ bú, li bì hoặc khóc thét.
Vàng da là “tiếng chuông” từ cơ thể — có thể do vấn đề nhẹ như ăn uống, nhưng cũng có thể là dấu hiệu suy gan, ung thư đường mật hoặc tán huyết nặng. Trong phòng khám, tôi từng gặp bệnh nhân chủ quan vì nghĩ “chỉ là vàng da thông thường”, đến khi phát hiện ung thư tụy thì đã ở giai đoạn muộn.
Do đó, ngay khi thấy da hoặc mắt vàng, bạn nên:
– Ngừng uống rượu, tránh dùng thuốc không rõ nguồn gốc.
– Ghi lại các triệu chứng kèm theo (đau, sốt, thay đổi phân/niệu).
– Đến bác sĩ để làm xét nghiệm chức năng gan, siêu âm bụng và định lượng bilirubin — từ đó xác định chính xác nguyên nhân.
Vàng da do đâu? Câu trả lời nằm ở hồng cầu, gan hoặc đường mật — và chỉ có chẩn đoán đúng mới dẫn đến điều trị đúng. Đừng tự chẩn đoán qua mạng, hãy để chuyên gia y tế giúp bạn tìm ra gốc rễ vấn đề.
