Vàng da vàng mắt là dấu hiệu của bệnh gì?

Chào bạn,
Vàng da vàng mắt là biểu hiện lâm sàng rất đáng chú ý, phản ánh tình trạng tăng bilirubin trong máu – một chất màu vàng được tạo ra khi cơ thể phá hủy hồng cầu già. Khi lượng bilirubin vượt quá khả năng xử lý của gan, nó tích tụ trong máu và lắng đọng ở da, niêm mạc và đặc biệt là kết mạc mắt, gây ra màu vàng đặc trưng mà bạn quan sát thấy.

Tình trạng này không phải là bệnh, mà là dấu hiệu cảnh báo một rối loạn bên trong cơ thể – thường liên quan đến gan, đường mật hoặc hệ tạo máu. Dưới đây, tôi sẽ giải thích rõ hơn để bạn hiểu nguyên nhân, khi nào cần lo lắng, và cách xử trí phù hợp.

Nguyên nhân phổ biến gây vàng da vàng mắt

– Hồng cầu bị phá hủy quá mức (tán huyết):
Khi hồng cầu vỡ nhanh hơn bình thường – do bệnh lý di truyền (như thiếu G6PD, bệnh hồng cầu hình liềm), nhiễm trùng nặng, hoặc truyền nhầm nhóm máu – lượng bilirubin gián tiếp tăng đột ngột, vượt quá khả năng chuyển hóa của gan.

– Rối loạn chức năng gan:
Gan là cơ quan chính xử lý bilirubin. Nếu gan bị tổn thương do viêm gan virus (A, B, C…), viêm gan do rượu, gan nhiễm mỡ tiến triển, hay xơ gan, nó sẽ không thể liên kết và bài tiết bilirubin hiệu quả, dẫn đến ứ đọng trong máu.

– Tắc nghẽn đường mật:
Dịch mật mang bilirubin đã được gan xử lý đi xuống ruột để đào thải. Nếu đường dẫn này bị tắc – do sỏi mật, viêm đường mật, khối u đường mật, hoặc thậm chí ung thư tụy đầu – bilirubin toàn phần sẽ trào ngược vào máu, gây vàng da kèm theo phân bạc màu, nước tiểu sẫm như nước trà.

– Một số nguyên nhân khác ít gặp hơn:
– Tác dụng phụ của thuốc (như kháng sinh, thuốc chống lao, một số thuốc điều trị ung thư).
– Hội chứng Gilbert – một rối loạn di truyền lành tính, khiến gan xử lý bilirubin kém nhẹ, thường bộc lộ khi bạn căng thẳng, nhịn ăn hoặc ốm.

Khi nào bạn nên đi khám ngay?

Ở người lớn và trẻ lớn, vàng da vàng mắt gần như luôn là dấu hiệu bệnh lý, chứ không phải “nóng trong” hay “gan yếu” đơn thuần. Bạn cần đi khám sớm nếu xuất hiện:

– Vàng da/vàng mắt rõ rệt, lan rộng.
– Nước tiểu sẫm màu, phân bạc hoặc trắng như đất sét.
– Mệt mỏi kéo dài, chán ăn, sụt cân không rõ nguyên nhân.
– Ngứa da toàn thân (do muối mật ứ đọng).
– Đau hạ sườn phải, sốt, hoặc vàng da tiến triển nhanh.

Ở trẻ sơ sinh, vàng da sinh lý thường xuất hiện sau 24 giờ tuổi và tự hết trong 1–2 tuần. Tuy nhiên, nếu vàng da xuất hiện quá sớm (trong 24 giờ đầu), lan nhanh xuống chân, kèm bỏ bú, lừ đừ, sốt hoặc co giật, đó là cấp cứu – vì bilirubin cao có thể xâm nhập não, gây tổn thương thần kinh vĩnh viễn (vàng da nhân).

Tôi nên làm gì nếu nghi ngờ bị vàng da vàng mắt?

– Không tự ý dùng “thuốc mát gan” hay thảo dược – nhiều loại có thể gây độc cho gan, làm nặng thêm tình trạng.
– Đi khám chuyên khoa tiêu hóa hoặc gan mật để được xét nghiệm: bilirubin toàn phần/gián tiếp/trực tiếp, men gan (ALT, AST), GGT, siêu âm bụng…
– Trong phòng khám, tôi thường yêu cầu bệnh nhân mô tả kỹ thời gian khởi phát, màu sắc nước tiểu/phân, tiền sử uống rượu, dùng thuốc, hoặc tiếp xúc với người viêm gan – những thông tin này rất quý giá để định hướng chẩn đoán.

Vàng da vàng mắt là “tiếng chuông cảnh báo” từ cơ thể – đặc biệt khi xảy ra ở người lớn. Đa số trường hợp đều liên quan đến rối loạn gan-mật nghiêm trọng, và việc chẩn đoán sớm có thể quyết định hiệu quả điều trị, thậm chí cứu sống tính mạng (như trong ung thư đường mật hoặc viêm gan cấp nặng).

Nếu bạn hoặc người thân đang có triệu chứng này, đừng chần chừ – hãy đến cơ sở y tế có chuyên khoa gan mật càng sớm càng tốt. Phát hiện kịp thời không chỉ giúp điều trị đúng mà còn ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm về sau.