Tăng động là gì? Dấu hiệu nhận biết và cách hỗ trợ trẻ hiệu quả
Chào bạn,
Tăng động – hay chính xác hơn là rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) – là một tình trạng thần kinh phát triển phổ biến ở trẻ em, đặc trưng bởi sự hiếu động quá mức, bốc đồng và/hoặc khó tập trung. Đây không đơn thuần là “nghịch ngợm” hay “hiếu động bình thường”, mà là một rối loạn có cơ sở sinh học, ảnh hưởng đến khả năng học tập, giao tiếp và sinh hoạt hàng ngày của trẻ.
Dưới đây, tôi sẽ giải thích rõ hơn để bạn hiểu bản chất của tăng động, khi nào cần lo lắng, và cách hỗ trợ con đúng cách.
Nguyên nhân và bản chất của tăng động
Tăng động không phải do cha mẹ dạy dỗ sai hay trẻ “lười ngoan”. Đây là một rối loạn thần kinh liên quan đến sự mất cân bằng các chất dẫn truyền thần kinh (như dopamine và norepinephrine) trong não bộ, đặc biệt ở vùng vỏ não trước trán – khu vực điều khiển hành vi, chú ý và kiểm soát xung động.
Một số yếu tố làm tăng nguy cơ:
– Di truyền: Nếu trong gia đình có người mắc ADHD, trẻ có nguy cơ cao hơn.
– Yếu tố thai kỳ: Sinh non, nhẹ cân, mẹ hút thuốc hoặc uống rượu khi mang thai.
– Tổn thương não sớm: Chấn thương lúc sinh hoặc trong những năm đầu đời.
– Môi trường: Tiếp xúc với chì, hóa chất độc hại, hoặc môi trường nuôi dưỡng thiếu kích thích.
Dấu hiệu cảnh báo trẻ có thể bị tăng động
Không phải trẻ hiếu động nào cũng bị ADHD. Tuy nhiên, nếu bạn thấy ít nhất 6 trong số các biểu hiện sau kéo dài trên 6 tháng, xuất hiện ở nhiều môi trường (ở nhà, trường học, nơi công cộng) và gây cản trở sinh hoạt – thì nên đưa trẻ đi đánh giá chuyên sâu:
– Không thể ngồi yên, thường ngọ nguậy, chạy nhảy liên tục.
– Nói nhiều, xen ngang cuộc trò chuyện, trả lời trước khi nghe hết câu hỏi.
– Khó chờ đến lượt, dễ bực dọc khi phải trì hoãn điều gì đó.
– Mất tập trung nhanh, dễ bị phân tâm bởi tiếng động nhỏ.
– Thường quên đồ dùng, bỏ dở công việc đang làm.
– Hành động bốc đồng: lao vào nguy hiểm mà không suy nghĩ hậu quả.
Trong phòng khám, tôi từng gặp nhiều phụ huynh tưởng con “chỉ nghịch”, nhưng khi đánh giá kỹ, trẻ đã có triệu chứng ADHD từ mẫu giáo – và việc can thiệp muộn khiến trẻ tự ti, học sa sút.
Khi nào cần đưa trẻ đi khám?
Bạn nên tìm đến bác sĩ chuyên khoa tâm thần nhi hoặc tâm lý lâm sàng nếu:
– Triệu chứng xuất hiện trước 12 tuổi (thường rõ từ 3–6 tuổi).
– Gây rối loạn chức năng rõ rệt: học kém, bị bạn bè xa lánh, thường xuyên bị phạt ở trường.
– Không cải thiện dù đã điều chỉnh môi trường, kỷ luật, hay thay đổi thói quen.
Chẩn đoán ADHD không dựa trên xét nghiệm máu hay MRI, mà thông qua phỏng vấn lâm sàng, bảng đánh giá từ cha mẹ và giáo viên, cùng loại trừ các nguyên nhân khác (như rối loạn lo âu, tự kỷ, suy giáp…).
Cách hỗ trợ và điều trị hiệu quả
ADHD không thể “tự hết”, nhưng hoàn toàn có thể quản lý tốt nhờ phối hợp đa phương pháp:
– Liệu pháp hành vi: Cha mẹ được hướng dẫn cách thiết lập quy tắc rõ ràng, khen thưởng tích cực, giảm trừng phạt.
– Can thiệp ở trường: Giáo viên có thể điều chỉnh cách giảng dạy, cho trẻ nghỉ ngắn giữa giờ, ngồi gần bảng…
– Thuốc điều trị (khi cần): Như methylphenidate hoặc atomoxetine – giúp cải thiện chú ý và kiểm soát xung động, chỉ dùng khi có chỉ định và theo dõi chặt chẽ.
– Vận động đều đặn: Bơi lội, võ thuật, đạp xe giúp trẻ “xả” năng lượng dư thừa và tăng khả năng tập trung.
Quan trọng nhất: đừng đổ lỗi cho trẻ. Trẻ không “cố tình hư”, mà đang vật lộn với một khác biệt trong não bộ.
Tăng động (ADHD) là một rối loạn thần kinh thật sự, không phải do thiếu kỷ luật hay nuông chiều. Nhận biết sớm và can thiệp phù hợp sẽ giúp trẻ phát triển toàn diện, tự tin và hòa nhập tốt. Nếu bạn nghi ngờ con mình có dấu hiệu tăng động, đừng chần chừ – hãy tìm đến chuyên gia để được đánh giá chính xác và lên kế hoạch hỗ trợ kịp thời.
