Cách chăm sóc bệnh tay chân miệng ở trẻ tại nhà

Chào bạn,
Bệnh tay chân miệng (TCM) là một bệnh nhiễm virus phổ biến ở trẻ nhỏ, thường do virus Coxsackievirus A16 hoặc Enterovirus 71 gây ra. Đúng như bạn nghe, hiện chưa có thuốc đặc trị, và đa số ca bệnh nhẹ sẽ tự khỏi trong 7–10 ngày. Tuy nhiên, việc chăm sóc đúng cách tại nhà không chỉ giúp trẻ dễ chịu hơn mà còn phòng ngừa biến chứng nguy hiểm. Tôi sẽ chia sẻ rõ hơn để bạn yên tâm và xử trí phù hợp.

Nguyên nhân và diễn tiến tự nhiên của bệnh tay chân miệng

Bệnh lây qua đường tiêu hóa, tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết từ mũi, họng, nước bọt hoặc dịch từ mụn nước của trẻ bệnh. Sau 3–7 ngày ủ bệnh, trẻ bắt đầu xuất hiện các triệu chứng:

– Sốt nhẹ (38–38,5°C), thường kéo dài 1–2 ngày.
– Loét miệng: những nốt phỏng nhỏ trong niêm mạc vỡ ra thành vết loét đau, khiến trẻ sợ ăn, sợ uống.
– Phát ban đặc trưng: mụn nước đường kính 2–3 mm, không ngứa, không đau, xuất hiện ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, mông, đầu gối – đôi khi cả ở vùng sinh dục.
– Mệt mỏi, chán ăn, đôi khi kèm ho, sổ mũi nhẹ – dễ nhầm với cảm cúm thông thường.

Trong phòng khám, tôi thường thấy phụ huynh lo lắng khi thấy con “nổi đầy nốt”, nhưng nếu trẻ vẫn chơi, uống được nước và không sốt cao, đó thường là dạng nhẹ (độ 1) – hoàn toàn có thể theo dõi tại nhà.

Dấu hiệu cảnh báo cần đi viện ngay

Mặc dù đa số ca TCM nhẹ, khoảng 1–2% trường hợp có thể tiến triển nặng, đặc biệt nếu do chủng Enterovirus 71. Bạn cần đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay lập tức nếu thấy:

– Sốt cao ≥39°C kéo dài trên 48 giờ, dùng thuốc hạ sốt không đáp ứng.
– Giật mình, run chi, vã mồ hôi, tay chân lạnh – dấu hiệu của rối loạn thần kinh thực vật.
– Thở nhanh, khó thở, da nổi vằn – có thể là suy tuần hoàn.
– Nôn liên tục, lơ mơ, co giật, hôn mê – cảnh báo viêm não hoặc phù phổi cấp.

Đây là những biến chứng đe dọa tính mạng, cần can thiệp y tế khẩn cấp. Tôi từng gặp trẻ nhập viện muộn do cha mẹ chủ quan “chỉ là tay chân miệng”, dẫn đến tổn thương não vĩnh viễn. Vì vậy, theo dõi sát trong 3 ngày đầu là rất quan trọng.

Hướng dẫn chăm sóc tại nhà hiệu quả và an toàn

Mục tiêu chính là giảm đau, hạ sốt, đảm bảo đủ nước và dinh dưỡng. Dưới đây là những gì bạn có thể làm:

– Hạ sốt: Dùng paracetamol theo cân nặng (10–15 mg/kg/lần, cách 4–6 giờ nếu cần), không dùng ibuprofen hoặc aspirin vì có thể làm loét miệng nặng hơn. Tắm nước ấm giúp hạ nhiệt nhẹ nhàng.
– Giảm đau loét miệng:
• Cho trẻ uống nhiều nước mát: nước lọc, sữa lạnh, nước dừa, sinh tố chuối…
• Tránh đồ chua, cay, nóng, mặn – chúng làm xót loét.
• Súc miệng bằng nước muối loãng ấm (1/2 thìa cà phê muối trong 200 ml nước) 3–4 lần/ngày nếu trẻ hợp tác.
• Có thể bôi gel giảm đau chứa lidocain hoặc benzocain (như Kamistad) sau khi ăn, nhưng không lạm dụng và chỉ dùng theo hướng dẫn.

– Chế độ ăn: Ưu tiên cháo loãng, sữa, yogurt, pudding, súp – mềm, mát, dễ nuốt. Chia nhỏ bữa để trẻ không bỏ ăn hoàn toàn.
– Vệ sinh da: Tắm hàng ngày bằng nước ấm, không chà xát, tuyệt đối không chọc vỡ mụn nước – dễ gây bội nhiễm. Lau khô nhẹ nhàng sau tắm.
– Nghỉ ngơi: Hạn chế vận động mạnh, cho trẻ ngủ đủ giấc để tăng sức đề kháng.

Về các bài thuốc dân gian: Cẩn trọng hơn là tin dùng

Nhiều phụ huynh hỏi tôi về lá xoài, giấm táo, rau ngót, nước rau sam… với hy vọng “mát trong, nhanh khỏi”. Tuy nhiên:

– Không có bằng chứng khoa học nào chứng minh các phương pháp này điều trị được virus gây TCM.
– Lá xoài, giấm táo có thể làm kích ứng da, đặc biệt khi da trẻ đã tổn thương do mụn nước.
– Một số loại lá chưa được rửa sạch có thể mang vi khuẩn, khiến tình trạng da nặng hơn.

Tôi luôn khuyên: đừng thay thế chăm sóc y khoa bằng mẹo dân gian. Nếu muốn dùng, hãy tham vấn bác sĩ trước, và ưu tiên vệ sinh, dinh dưỡng, theo dõi sát – đó mới là “thuốc” hiệu quả nhất.

Bệnh tay chân miệng đa số lành tính, nhưng không nên chủ quan. Chăm sóc đúng cách tại nhà giúp trẻ vượt qua bệnh nhẹ nhàng, trong khi phát hiện sớm dấu hiệu nặng có thể cứu sống trẻ. Hãy nhớ: uống đủ nước, giảm đau loét miệng, theo dõi sát 3 ngày đầu – và đừng ngần ngại đi viện nếu có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào.