Tăng nhãn áp có chữa được không?

Chào bạn,

Câu hỏi “tăng nhãn áp có chữa được không” là một trong những băn khoăn phổ biến nhất mà tôi nhận được từ bệnh nhân trong phòng khám chuyên khoa mắt. Câu trả lời ngắn gọn là: tăng nhãn áp không thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát hiệu quả nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách. Mục tiêu chính của điều trị không phải là “chữa khỏi”, mà là bảo vệ thị lực còn lại, ngăn tổn thương thần kinh thị giác tiến triển, và duy trì chất lượng cuộc sống cho người bệnh.

Dưới đây, tôi sẽ giải thích rõ hơn về bản chất của bệnh, các nguyên nhân, dấu hiệu cảnh báo, phương pháp điều trị hiện nay, cũng như cách bạn có thể chủ động phòng ngừa biến chứng nghiêm trọng như mù lòa.

Tăng nhãn áp là gì và tại sao nó không thể chữa khỏi hoàn toàn?

Tăng nhãn áp (glaucoma) là một nhóm bệnh lý mạn tính ảnh hưởng đến dây thần kinh thị giác – cấu trúc quan trọng dẫn truyền hình ảnh từ mắt lên não. Đặc điểm chung của các dạng tăng nhãn áp là tổn thương không hồi phục ở dây thần kinh này, thường liên quan đến áp lực nội nhãn (IOP – intraocular pressure) cao hơn mức an toàn.

Tuy nhiên, điều quan trọng cần hiểu là: tổn thương thần kinh thị giác trong tăng nhãn áp là vĩnh viễn. Một khi các tế bào thần kinh đã chết, chúng không thể tái tạo – giống như việc bạn không thể “mọc lại” một phần não đã bị tổn thương do đột quỵ. Do đó, mục tiêu điều trị không phải là “phục hồi” thị lực đã mất, mà là ngăn không cho tổn thương lan rộng.

Vì lý do này, tăng nhãn áp không thể “chữa khỏi” theo nghĩa thông thường, nhưng lại hoàn toàn có thể kiểm soát – giống như bệnh tiểu đường hay tăng huyết áp: bạn sống chung với bệnh, nhưng vẫn có thể giữ được cuộc sống bình thường nếu tuân thủ điều trị.

Nguyên nhân gây tăng nhãn áp – không chỉ là “áp lực cao”

Nhiều người lầm tưởng rằng tăng nhãn áp chỉ xảy ra khi áp lực trong mắt cao. Thực tế, nguyên nhân phức tạp hơn nhiều. Dưới đây là các cơ chế chính:

– Rối loạn lưu thông thủy dịch: Thủy dịch (aqueous humor) là chất lỏng trong suốt nuôi dưỡng thủy tinh thể và giác mạc. Khi hệ thống thoát thủy dịch bị tắc nghẽn (do góc tiền phòng hẹp, xơ hóa lưới bè…), áp lực nội nhãn tăng lên, chèn ép đầu dây thần kinh thị giác.

– Tăng nhãn áp góc mở nguyên phát: Đây là dạng phổ biến nhất (chiếm ~90% trường hợp). Góc thoát thủy dịch vẫn “mở”, nhưng hệ thống thoát hoạt động kém hiệu quả. Bệnh tiến triển âm thầm, không đau, không đỏ mắt – nên thường chỉ được phát hiện khi đã mất một phần thị trường.

– Tăng nhãn áp góc đóng: Xảy ra đột ngột hoặc mạn tính khi mống mắt bị đẩy về phía trước, làm tắc nghẽn hoàn toàn góc thoát. Dạng này có thể gây cơn tăng nhãn áp cấp – cấp cứu nhãn khoa cần xử trí trong vài giờ để tránh mù vĩnh viễn.

– Tăng nhãn áp bình thường áp lực (normal-tension glaucoma): Dù áp lực nội nhãn trong giới hạn bình thường (<21 mmHg), dây thần kinh thị giác vẫn bị tổn thương. Nguyên nhân có thể liên quan đến tuần hoàn máu nuôi thần kinh thị giác kém, tự miễn, hoặc di truyền.

– Yếu tố nguy cơ khác: Tuổi trên 40, tiền sử gia đình, bệnh tim mạch, tiểu đường, sử dụng corticosteroid kéo dài, cận thị nặng, hoặc chấn thương mắt.

Dấu hiệu cảnh báo bạn cần đi khám ngay – đừng đợi đến khi “mù mới biết”

Một trong những đặc điểm nguy hiểm nhất của tăng nhãn áp là thiếu triệu chứng sớm. Nhiều bệnh nhân chỉ nhận ra khi đã mất 30–50% thị trường – và lúc đó, tổn thương là vĩnh viễn.

Tuy nhiên, tùy theo loại, bạn có thể nhận diện qua các dấu hiệu sau:

– Tăng nhãn áp góc mở:

• Mờ mắt nhẹ, đặc biệt khi nhìn vào ban đêm.
• Giảm khả năng nhìn ngoại vi (thị trường thu hẹp kiểu “ống nhòm”).
• Thường không đau, không đỏ – nên dễ bị bỏ qua.

– Tăng nhãn áp góc đóng cấp:

• Đau mắt dữ dội, lan lên đầu.
• Nhìn mờ đột ngột, thấy quầng sáng quanh đèn.
• Buồn nôn, nôn, mắt đỏ, đồng tử giãn.
  → Đây là cấp cứu y khoa – cần đến bệnh viện ngay trong vòng vài giờ.

– Tăng nhãn áp thứ phát (do chấn thương, viêm, u…):

• Triệu chứng phụ thuộc vào nguyên nhân gốc, nhưng thường đi kèm với tiền sử bệnh lý rõ ràng.

Lưu ý quan trọng: Nếu bạn trên 40 tuổi, có người thân bị tăng nhãn áp, hoặc mắc bệnh mạn tính như tiểu đường – hãy khám mắt toàn diện mỗi 1–2 năm, kể cả khi không có triệu chứng. Đo nhãn áp đơn thuần không đủ – bạn cần soi đáy mắt, đo thị trường, và chụp OCT thần kinh thị giác để chẩn đoán sớm.

Tăng nhãn áp có chữa được không? Các phương pháp điều trị hiện nay

Mặc dù không thể “chữa khỏi”, nhưng y học hiện đại đã có nhiều phương pháp hiệu quả để kiểm soát nhãn áp, làm chậm hoặc ngừng tiến triển của bệnh. Mục tiêu điều trị là đưa áp lực nội nhãn về mức an toàn cá thể hóa – tức là mức áp lực mà dây thần kinh thị giác của bạn có thể chịu đựng mà không tiếp tục bị tổn thương.

1. Thuốc nhỏ mắt – lựa chọn đầu tay trong đa số trường hợp

Đây là phương pháp phổ biến nhất, đặc biệt với tăng nhãn áp góc mở. Các nhóm thuốc thường dùng:

– Thuốc ức chế men carbonic (dorzolamide, brinzolamide): giảm sản xuất thủy dịch.
– Thuốc chẹn beta (timolol, betaxolol): giảm tiết thủy dịch, nhưng cần thận trọng ở người có hen suyễn hoặc suy tim.
– Thuốc đồng vận prostaglandin (latanoprost, travoprost): tăng thoát thủy dịch qua màng mạch – hiệu quả cao, dùng 1 lần/ngày.
– Thuốc chủ vận alpha-2 (brimonidine): vừa giảm sản xuất, vừa tăng thoát.

Lưu ý: Tuân thủ điều trị là yếu tố quyết định. Nhiều bệnh nhân tự ngưng thuốc khi “không thấy triệu chứng”, dẫn đến tổn thương tiến triển âm thầm. Tôi thường dặn bệnh nhân: “Thuốc không giúp bạn nhìn rõ hơn – nhưng giúp bạn không bị mù”.

2. Điều trị laser – an toàn, ít xâm lấn

– Laser góc bè (SLT – Selective Laser Trabeculoplasty): Dùng cho tăng nhãn áp góc mở. Tia laser kích thích hệ thống thoát thủy dịch hoạt động tốt hơn. Hiệu quả kéo dài 1–5 năm, có thể lặp lại.

– Laser cắt mống mắt chu biên (LPI – Laser Peripheral Iridotomy): Dành cho tăng nhãn áp góc đóng hoặc nguy cơ góc đóng. Tạo lỗ thông nhỏ trên mống mắt để cân bằng áp lực, ngăn cơn cấp.

Laser thường được xem xét khi thuốc không đủ hiệu quả, hoặc bệnh nhân không dung nạp thuốc.

3. Phẫu thuật – khi các phương pháp khác thất bại

Khi nhãn áp vẫn cao dù đã dùng thuốc và laser, phẫu thuật là lựa chọn cần thiết. Một số kỹ thuật phổ biến:

– Phẫu thuật tạo thoát (trabeculectomy): Tạo “van thoát” nhân tạo để thủy dịch ra ngoài, giảm áp lực. Hiệu quả cao nhưng có nguy cơ biến chứng (nhiễm trùng, sụp hố, đục thủy tinh thể).

– Cấy van thoát (glaucoma drainage devices): Dùng ống dẫn lưu thủy dịch vào khoang dưới kết mạc.

– Phẫu thuật vi xâm lấn (MIGS – Minimally Invasive Glaucoma Surgery): An toàn hơn, phục hồi nhanh, nhưng hiệu quả giảm áp khiêm tốn hơn – phù hợp với tăng nhãn áp nhẹ đến trung bình.

Bạn có thể làm gì để kiểm soát tăng nhãn áp và bảo vệ thị lực?

Ngoài điều trị y khoa, lối sống và theo dõi định kỳ đóng vai trò then chốt:

– Tuân thủ điều trị: Nhỏ thuốc đúng giờ, đúng liều. Đặt báo thức hoặc dùng hộp chia thuốc nếu hay quên.

– Khám mắt định kỳ: Ít nhất 6 tháng/lần nếu đang điều trị; 1–2 năm/lần nếu có yếu tố nguy cơ nhưng chưa mắc bệnh.

– Kiểm soát huyết áp: Cả tăng huyết áp và hạ huyết áp quá mức (đặc biệt ban đêm) đều làm giảm tưới máu thần kinh thị giác, thúc đẩy tổn thương. Mục tiêu huyết áp lý tưởng: 120–130/80 mmHg.

– Tránh các tư thế làm tăng nhãn áp: Cúi gập người quá lâu, nằm úp mặt, tập yoga với tư thế “đứng trên đầu” – đều có thể làm áp lực nội nhãn tăng đột ngột.

– Hạn chế uống nước quá nhanh: Uống 1 lít nước trong 5 phút có thể làm nhãn áp tăng tạm thời – nên chia nhỏ lượng nước trong ngày.

– Bổ sung dinh dưỡng hỗ trợ: Chất chống oxy hóa (vitamin C, E), omega-3, lutein… có thể hỗ trợ sức khỏe thần kinh thị giác, dù chưa có bằng chứng chắc chắn về hiệu quả điều trị tăng nhãn áp.

– Không tự ý dùng corticosteroid: Dù là thuốc nhỏ mắt, kem bôi, hay uống – corticosteroid có thể làm tăng nhãn áp ở người nhạy cảm.

Bạn hỏi: “Tăng nhãn áp có chữa được không?” – tôi xin khẳng định lại: không thể chữa khỏi hoàn toàn, vì tổn thương thần kinh thị giác là vĩnh viễn. Nhưng mù lòa do tăng nhãn áp thì hoàn toàn có thể ngăn ngừa – nếu được phát hiện sớm và điều trị kiên trì.

Trong hơn 15 năm hành nghề, tôi đã gặp không ít bệnh nhân phát hiện bệnh khi đã mất gần hết thị trường – chỉ vì chủ quan “mắt vẫn nhìn được”. Nhưng cũng có rất nhiều người, dù bị tăng nhãn áp từ 10–15 năm, vẫn giữ được thị lực đủ để lái xe, đọc sách, và sống độc lập – nhờ tuân thủ điều trị và theo dõi sát sao.

Vì vậy, nếu bạn hoặc người thân được chẩn đoán tăng nhãn áp, đừng hoảng loạn – nhưng cũng đừng xem nhẹ. Hãy coi đây là “người bạn đồng hành” cần được quản lý cẩn trọng. Với sự hỗ trợ của y học hiện đại và sự chủ động của chính bạn, mù lòa không phải là kết cục tất yếu.

Nếu bạn còn thắc mắc về phác đồ điều trị, tác dụng phụ của thuốc, hoặc lo lắng về nguy cơ di truyền cho con cái – đừng ngần ngại trao đổi trực tiếp với bác sĩ nhãn khoa. Mỗi trường hợp tăng nhãn áp là duy nhất, và kế hoạch điều trị cũng cần được cá thể hóa.

Chúc bạn giữ được đôi mắt sáng – không chỉ hôm nay, mà suốt cuộc đời.