Nguyên nhân viêm đường tiết niệu là gì?

“Dạo gần đây tôi thường xuyên đi tiểu buốt, tiểu rắt và cảm thấy rất mệt mỏi. Tôi lo lắng liệu có phải mình bị viêm đường tiết niệu không, và nếu đúng thì nguyên nhân do đâu? Liệu có nguy hiểm không?” — Đây là câu hỏi mà tôi nhận được hàng ngày từ nhiều bệnh nhân, đặc biệt là phụ nữ trong độ tuổi sinh sản.

Chuyên viên tư vấn

Chào bạn,

Viêm đường tiết niệu (UTI – Urinary Tract Infection) là tình trạng nhiễm trùng xảy ra ở bất kỳ phần nào của hệ tiết niệu: niệu đạo, bàng quang, niệu quản hoặc thận. Nguyên nhân phổ biến nhất là vi khuẩn xâm nhập vào niệu đạo, thường từ chính hệ vi khuẩn thường trú ở vùng hậu môn – sinh dục. Dưới đây, tôi sẽ chia sẻ rõ hơn về các yếu tố dẫn đến tình trạng này, dấu hiệu cảnh báo và cách phòng ngừa hiệu quả.

Nguyên nhân gây viêm đường tiết niệu thường gặp

Viêm đường tiết niệu không “tự nhiên” xuất hiện – nó luôn có nguyên nhân cụ thể, chủ yếu liên quan đến sự xâm nhập và phát triển của vi khuẩn:

– Vi khuẩn E. coli: Chiếm tới 80–90% các ca viêm đường tiết niệu không biến chứng. Loại vi khuẩn này vốn sống trong ruột nhưng dễ dàng di chuyển từ hậu môn sang niệu đạo nếu vệ sinh không đúng cách.
– Quan hệ tình dục: Hoạt động tình dục có thể đẩy vi khuẩn từ da hoặc âm đạo vào niệu đạo – đặc biệt ở phụ nữ do niệu đạo ngắn và gần hậu môn.
– Giữ nước tiểu lâu: Việc nhịn tiểu làm giảm khả năng “rửa trôi” vi khuẩn tự nhiên của dòng nước tiểu, tạo điều kiện cho chúng bám dính và phát triển.
– Thay đổi nội tiết: Phụ nữ mang thai, mãn kinh hoặc đang dùng thuốc tránh thai nội tiết có thể thay đổi pH niệu đạo – âm đạo, làm giảm sức đề kháng tại chỗ.
– Sử dụng catheter hoặc thủ thuật tiết niệu: Những can thiệp y khoa như đặt sonde tiểu, soi bàng quang… có thể đưa vi khuẩn trực tiếp vào đường tiết niệu.

Dấu hiệu cảnh báo bạn nên đi khám ngay

Không phải lúc nào viêm đường tiết niệu cũng chỉ là “tiểu buốt nhẹ”. Một số biểu hiện sau cho thấy nhiễm trùng đã lan rộng hoặc trở nặng:

– Tiểu buốt, tiểu rắt, tiểu nhiều lần dù lượng nước tiểu rất ít.
– Nước tiểu đục, có mùi hôi nồng, đôi khi lẫn máu.
– Đau tức vùng bụng dưới hoặc lưng dưới (gần thận).
– Sốt, rét run, buồn nôn – dấu hiệu nhiễm trùng đã lan lên thận.
– Ở người lớn tuổi hoặc người tiểu đường, triệu chứng có thể mơ hồ như lú lẫn, mệt mỏi, chán ăn – dễ bị bỏ sót.

Nếu bạn có bất kỳ dấu hiệu nào trên, đặc biệt là sốt kèm đau lưng, hãy đến cơ sở y tế sớm để tránh biến chứng như áp-xe thận hay nhiễm trùng huyết.

Cách giảm triệu chứng và phòng ngừa tái phát hiệu quả

Viêm đường tiết niệu có thể tái phát nhiều lần nếu không xử lý đúng cách. Dưới đây là những biện pháp tôi thường khuyên bệnh nhân:

– Uống đủ nước (2–2.5 lít/ngày): Giúp tăng lượng nước tiểu, “rửa sạch” vi khuẩn khỏi niệu đạo.
– Đi tiểu ngay sau khi quan hệ: Đây là thói quen đơn giản nhưng cực kỳ hiệu quả để loại bỏ vi khuẩn vừa xâm nhập.
– Vệ sinh đúng cách: Lau từ trước ra sau sau khi đi vệ sinh; tránh thụt rửa sâu hoặc dùng dung dịch có tính tẩy mạnh.
– Mặc đồ lót thoáng, cotton: Hạn chế môi trường ẩm nóng – nơi vi khuẩn dễ phát triển.
– Không tự ý dùng kháng sinh: Lạm dụng kháng sinh khiến vi khuẩn kháng thuốc, khiến lần tái phát sau khó điều trị hơn.

Với phụ nữ hay tái phát (>2 lần/năm), tôi thường đề nghị xét nghiệm nước tiểu định kỳ và cân nhắc phác đồ dự phòng ngắn hạn dưới hướng dẫn y khoa.

Khi nào cần làm xét nghiệm hoặc siêu âm?

Không phải ca viêm đường tiết niệu nào cũng cần hình ảnh học, nhưng bạn nên được đánh giá chuyên sâu nếu:

– Triệu chứng không cải thiện sau 48 giờ dùng kháng sinh.
– Có tiền sử sỏi tiết niệu, dị dạng đường tiểu, hoặc suy giảm miễn dịch.
– Viêm đường tiết niệu tái phát ≥3 lần trong 12 tháng.

Lúc này, xét nghiệm nước tiểu (urinalysis + cấy nước tiểu) và siêu âm bụng – tiết niệu sẽ giúp xác định chính xác tác nhân và loại trừ nguyên nhân thực thể.

Nguyên nhân viêm đường tiết niệu chủ yếu là do vi khuẩn xâm nhập từ ngoài vào, đặc biệt ở phụ nữ do cấu tạo giải phẫu. Tuy thường lành tính, nhưng nếu chủ quan, nhiễm trùng có thể lan lên thận và gây biến chứng nghiêm trọng. Đừng coi thường triệu chứng tiểu buốt – đó có thể là lời cảnh báo sớm từ cơ thể bạn. Nếu nghi ngờ, hãy đi khám để được chẩn đoán và điều trị kịp thời, tránh lạm dụng thuốc và tái phát kéo dài.