Adrenaline là gì và tại sao cơ thể bạn cần nó trong tình huống nguy hiểm?

Chào bạn! Tôi là bác sĩ chuyên khoa nội tiết – thần kinh, và tôi hiểu rõ cảm giác bạn mô tả. Đó chính là phản ứng “chiến đấu hay bỏ chạy” (fight-or-flight) mà cơ thể kích hoạt khi đối mặt với nguy hiểm, căng thẳng hoặc cảm xúc mạnh. Trung tâm của phản ứng này chính là adrenaline – một hormone sống còn, được sản xuất tự nhiên bởi cơ thể bạn.

Adrenaline (còn gọi là epinephrine) là một hormone và đồng thời cũng là một chất dẫn truyền thần kinh, được tiết ra chủ yếu từ tuyến thượng thận – nằm ngay phía trên hai quả thận. Khi bạn gặp tình huống khẩn cấp – dù là bị xe suýt tông, tranh cãi căng thẳng, hay thậm chí là nhảy dù – não bộ lập tức gửi tín hiệu đến tuyến thượng thận, và chỉ trong vài giây, adrenaline được bơm vào máu, chuẩn bị cho cơ thể “hành động”.

Dưới đây, tôi sẽ giải thích rõ hơn về vai trò, tác động và cách bạn có thể sống hài hòa với hormone mạnh mẽ này.

Adrenaline được tạo ra khi nào và vì sao?

Adrenaline không phải lúc nào cũng hiện diện với nồng độ cao trong máu. Nó được giải phóng theo nhu cầu, đặc biệt trong các tình huống kích hoạt hệ thần kinh giao cảm – hệ thống “báo động khẩn cấp” của cơ thể. Cụ thể, các yếu tố kích thích bao gồm:

– Căng thẳng cấp tính: như tai nạn, nguy hiểm, tranh cãi gay gắt.
– Cảm xúc mạnh: sợ hãi, phấn khích, giận dữ, thậm chí cả niềm vui bất ngờ.
– Hoạt động thể chất cường độ cao: chạy nước rút, thi đấu thể thao.
– Tình trạng y khoa khẩn cấp: sốc phản vệ, ngừng tim, hạ đường huyết nặng.

Khi đó, adrenaline liên kết với các thụ thể adrenergic trên tim, phổi, gan, cơ và mạch máu, tạo ra chuỗi phản ứng sinh lý giúp bạn tăng khả năng sống sót trong tích tắc.

Adrenaline tác động thế nào đến cơ thể bạn?

Khi adrenaline tràn vào máu, cơ thể bạn thay đổi gần như ngay lập tức:

– Tim đập nhanh và mạnh hơn: để bơm máu giàu oxy đến não và cơ bắp.
– Huyết áp tăng: nhờ co mạch ở da và nội tạng, nhưng giãn mạch ở cơ và tim – ưu tiên máu cho “cơ quan chiến đấu”.
– Đường thở giãn rộng: phế quản mở rộng giúp bạn hít vào nhiều oxy hơn – đó là lý do bạn thở dồn dập khi hoảng.
– Gan phân giải glycogen thành glucose: cung cấp năng lượng tức thì cho cơ và não.
– Ức chế các chức năng “không khẩn cấp”: như tiêu hóa, miễn dịch, sinh sản – tạm gác lại để dồn toàn lực cho sinh tồn.
– Đồng tử giãn: giúp mắt thu nhận nhiều ánh sáng hơn, quan sát rõ hơn trong tình huống nguy hiểm.

Tất cả những thay đổi này diễn ra trong vòng 2–3 phút, và khi mối đe dọa qua đi, nồng độ adrenaline giảm dần, cơ thể trở lại trạng thái bình thường.

Khi nào adrenaline trở thành “kẻ phản diện”?

Mặc dù thiết yếu trong tình huống khẩn cấp, adrenaline kéo dài hoặc quá mức lại gây hại. Trong phòng khám, tôi gặp nhiều bệnh nhân bị:

– Lo âu mãn tính hoặc rối loạn hoảng sợ: cơ thể liên tục ở trạng thái báo động, dẫn đến mệt mỏi, mất ngủ, tim đập loạn nhịp.
– Tăng huyết áp dai dẳng: do mạch máu liên tục co thắt.
– Suy giảm miễn dịch: vì hệ miễn dịch bị ức chế lâu ngày.
– Tổn thương tim: adrenaline quá nhiều có thể gây co thắt mạch vành, làm tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim – đặc biệt ở người có bệnh tim nền.

Nghiêm trọng hơn, trong y học, adrenaline tiêm tĩnh mạch liều cao (không phải 15 mg như thông tin cũ – liều dùng lâm sàng thường tính bằng microgam, ví dụ 0.1–1 mg cho sốc phản vệ) chỉ được dùng trong cấp cứu: ngừng tim, sốc phản vệ, hoặc sốc tim. Việc lạm dụng hoặc dùng sai liều có thể gây rối loạn nhịp tim, tăng huyết áp kịch phát, thậm chí đột quỵ.

💡 Lưu ý: Liều adrenaline dùng trong cấp cứu không bao giờ là 15 mg – đó là sai sót nghiêm trọng. Liều thông thường cho người lớn trong sốc phản vệ là 0.3–0.5 mg tiêm bắp, và trong ngừng tim là 1 mg tiêm tĩnh mạch.

Làm sao để kiểm soát adrenaline và giảm stress hiệu quả?

Bạn không thể – và cũng không nên – loại bỏ adrenaline hoàn toàn. Nhưng bạn có thể điều hòa phản ứng stress để tránh hormone này “lấn át” cuộc sống hàng ngày. Tôi thường khuyên bệnh nhân:

– Tập thở sâu và đều: Kỹ thuật thở 4-7-8 (hít 4 giây, giữ 7 giây, thở ra 8 giây) giúp kích hoạt hệ thần kinh phó giao cảm – “phanh” lại phản ứng adrenaline.
– Vận động điều độ: Đi bộ, yoga, bơi lội giúp tiêu hao năng lượng dư thừa do adrenaline tạo ra, đồng thời giảm cortisol – hormone stress kéo dài.
– Giảm kích thích cảm giác: Hạn chế tiếng ồn, ánh sáng chói, mạng xã hội quá mức – những yếu tố dễ kích hoạt hệ thần kinh giao cảm.
– Thay đổi tư duy: Thay vì nghĩ “Tôi không chịu nổi nữa!”, hãy thử “Tôi đang căng thẳng, nhưng tôi có thể xử lý từng bước”. Não bộ phản ứng rất mạnh với lời tự nói với bản thân.

Adrenaline là hormone sinh tồn – không có nó, con người không thể phản ứng kịp thời trước nguy hiểm. Tuy nhiên, trong xã hội hiện đại, khi “nguy hiểm” thường là deadline, tranh cãi hay lo âu vô hình, cơ thể lại bị kích hoạt quá mức mà không có lối thoát.

Nếu bạn thường xuyên cảm thấy tim đập nhanh, run tay, khó thở mà không rõ nguyên nhân, đừng vội nghĩ đó là “do thần kinh”. Hãy đi khám để loại trừ các vấn đề tim mạch, tuyến giáp hoặc rối loạn lo âu.

Và nhớ rằng: adrenaline không phải kẻ thù – nó chỉ cần được “hướng dẫn” đúng cách.