Tinh trùng khoẻ là như thế nào và làm sao để nhận biết?

Chào bạn! Câu hỏi của bạn rất đúng trọng tâm — vì “tinh trùng khoẻ” không chỉ đơn thuần là có tinh trùng, mà là tổng hoà của số lượng, chất lượng và khả năng thụ tinh. Trong chuyên môn, chúng tôi đánh giá tinh trùng khoẻ dựa trên các tiêu chí của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bao gồm: mật độ, tổng số tinh trùng, khả năng di động tiến tới (progressive motility), hình thái bình thường và thể tích tinh dịch.

Dưới đây, tôi sẽ giải thích rõ hơn để bạn hiểu chính xác “tinh trùng khoẻ” là gì, khi nào nên lo lắng, và làm sao để hỗ trợ sức khoẻ sinh sản nam giới một cách khoa học.

Tinh trùng khoẻ được đánh giá qua những tiêu chí nào?

Theo hướng dẫn mới nhất của WHO (2021), một mẫu tinh dịch được coi là “khoẻ” khi đáp ứng đồng thời các chỉ số sau:

– Thể tích tinh dịch ≥ 1.4 mL: Đảm bảo môi trường đủ để vận chuyển tinh trùng.
– Mật độ tinh trùng ≥ 16 triệu/mL: Số lượng tối thiểu cần thiết để tăng cơ hội gặp trứng.
– Tổng số tinh trùng di động tiến tới ≥ 39%: Đây là nhóm tinh trùng “năng động”, có khả năng bơi nhanh về phía trứng.
– Hình thái bình thường ≥ 4%: Tinh trùng có đầu, cổ và đuôi nguyên vẹn giúp thâm nhập và thụ tinh thành công.
– Khả năng sống ≥ 54%: Tỷ lệ tinh trùng còn sống trong mẫu xét nghiệm.

Lưu ý: Một chỉ số cao không bù đắp cho chỉ số thấp còn lại. Ví dụ, dù số lượng tinh trùng rất nhiều nhưng nếu đa số bất động hoặc dị dạng, khả năng thụ thai tự nhiên vẫn giảm đáng kể.

Dấu hiệu gợi ý tinh trùng có thể yếu hoặc bất thường

Nhiều nam giới không có triệu chứng rõ ràng, nhưng bạn có thể lưu ý những dấu hiệu gián tiếp sau:

– Khó có con sau 12 tháng quan hệ đều đặn, không dùng biện pháp tránh thai.
– Tinh dịch loãng bất thường, trong suốt như nước hoặc vón cục.
– Đau, sưng hoặc cảm giác nặng ở bìu (có thể liên quan đến giãn tĩnh mạch thừng tinh – nguyên nhân phổ biến gây yếu tinh trùng).
– Tiền sử quai bị sau tuổi dậy thì, chấn thương vùng bìu, hoặc từng phẫu thuật bụng/hậu môn.
– Lối sống: hút thuốc, nghiện rượu, béo phì, hoặc tiếp xúc thường xuyên với nhiệt độ cao (xông hơi, laptop trên đùi).

Trong phòng khám, tôi từng gặp nhiều trường hợp tưởng “vẫn ổn” vì sinh hoạt tình dục bình thường, nhưng xét nghiệm mới phát hiện tinh trùng gần như không di động — điều này hoàn toàn không thể đoán qua cảm nhận chủ quan.

Nguyên nhân phổ biến khiến tinh trùng kém khoẻ

Sức khoẻ tinh trùng chịu ảnh hưởng từ cả yếu tố bên trong và môi trường:

– Rối loạn nội tiết: Thiếu testosterone, tăng prolactin, suy giáp.
– Giãn tĩnh mạch thừng tinh: Gây tăng nhiệt độ tinh hoàn, làm giảm chất lượng tinh trùng (chiếm ~40% cao nguyên nhân vô sinh nam).
– Nhiễm trùng đường sinh dục: Viêm tuyến tiền liệt, viêm mào tinh hoàn.
– Di truyền: Hội chứng Klinefelter, vi mất đoạn trên nhiễm sắc thể Y.
– Yếu tố môi trường: Hóa chất công nghiệp, thuốc trừ sâu, BPA (trong nhựa), bức xạ.
– Lối sống: Ngủ thiếu, căng thẳng kéo dài, chế độ ăn nghèo kẽm, selen, vitamin D và omega-3.

Đáng chú ý, tinh trùng cần khoảng 72–90 ngày để trưởng thành — nên mọi thay đổi tích cực hôm nay chỉ phản ánh trên xét nghiệm sau 2–3 tháng.

Cách cải thiện và duy trì tinh trùng khoẻ

Bạn và chồng có thể chủ động hỗ trợ sức khoẻ sinh sản qua những bước sau:

– Xét nghiệm tinh dịch đồ chuẩn: Làm ít nhất 2 lần, cách nhau 2–3 tuần, tại phòng lab uy tín, sau 2–7 ngày nhịn xuất tinh.
– Ăn uống giàu chất chống oxy hoá: Rau xanh đậm, quả mọng, hạt óc chó, cá béo, trứng, hàu (giàu kẽm).
– Hạn chế nhiệt độ cao: Tránh quần chật, xông hơi thường xuyên, để laptop trực tiếp lên đùi.
– Ngủ đủ 7–8 tiếng/đêm, tập thể dục điều độ (không quá sức).
– Bổ sung khoa học nếu cần: Vitamin E, C, CoQ10, kẽm, acid folic — nhưng nên tham vấn bác sĩ trước khi dùng.
– Không tự ý dùng testosterone hay steroid: Có thể ức chế sản xuất tinh trùng vĩnh viễn.

Khi nào nên đi khám chuyên khoa hiếm muộn?

Tôi khuyên bạn nên chủ động khám nếu:

– Đã quan hệ đều đặn >12 tháng (hoặc >6 tháng nếu vợ trên 35 tuổi) mà chưa có thai.
– Có bất kỳ dấu hiệu nghi ngờ nêu trên.
– Chuẩn bị có con và muốn đánh giá sớm sức khoẻ sinh sản.

Việc phát hiện sớm các vấn đề như giãn tĩnh mạch thừng tinh, rối loạn hormone hay tổn thương DNA tinh trùng sẽ giúp can thiệp kịp thời — đôi khi chỉ cần thay đổi lối sống, nhưng cũng có thể cần hỗ trợ y học (thụ tinh trong ống nghiệm, IUI…).

“Tinh trùng khoẻ” không phải là khái niệm mơ hồ — nó có tiêu chuẩn rõ ràng và hoàn toàn có thể cải thiện được. Đừng đợi đến khi khó có con mới hành động. Một lối sống lành mạnh, kết hợp theo dõi định kỳ, chính là nền tảng vững chắc cho sức khoẻ sinh sản lâu dài của nam giới. Nếu bạn còn lo lắng, hãy bắt đầu bằng một xét nghiệm tinh dịch đồ chuẩn — đó là bước đầu tiên, nhưng quan trọng nhất.