Tật khúc xạ học đường là gì? Làm sao để phòng tránh hiệu quả?
Chào bạn,
Tật khúc xạ học đường là thuật ngữ dùng để chỉ các rối loạn về khả năng hội tụ ánh sáng trên võng mạc ở trẻ em trong độ tuổi đi học, chủ yếu do thói quen sinh hoạt và môi trường học tập không phù hợp. Bốn loại tật khúc xạ thường gặp nhất bao gồm: cận thị, viễn thị, loạn thị và lão thị — trong đó cận thị chiếm tới hơn 2/3 các trường hợp ở trẻ em Việt Nam.
Theo thống kê từ Bộ Y tế, khoảng 20% trẻ từ 6–15 tuổi trên cả nước (tương đương gần 3 triệu em) đang sống chung với tật khúc xạ. Tỷ lệ này cao hơn ở khu vực thành thị (30–40%) so với nông thôn (15–20%), phản ánh rõ vai trò của yếu tố môi trường trong sự phát triển của các tật khúc xạ ở lứa tuổi học đường.
Các loại tật khúc xạ phổ biến ở trẻ em
– Cận thị: Mắt nhìn rõ vật gần nhưng mờ khi nhìn xa, do trục nhãn cầu dài khiến ánh sáng hội tụ trước võng mạc.
– Viễn thị: Cả vật gần và xa đều mờ do trục nhãn cầu ngắn, ánh sáng hội tụ sau võng mạc. Thường bẩm sinh, nhưng có thể bị bỏ sót nếu nhẹ.
– Loạn thị: Giác mạc cong không đều khiến hình ảnh bị méo hoặc mờ ở mọi khoảng cách. Có thể đi kèm cận hoặc viễn thị.
– Lão thị: Hiếm gặp ở trẻ em, thường xuất hiện sau 40 tuổi do thủy tinh thể mất dần khả năng điều tiết.
Trong môi trường học đường, cận thị và loạn thị là hai dạng phổ biến nhất, chủ yếu liên quan đến thói quen sử dụng mắt kéo dài ở cự ly gần.
Nguyên nhân khiến trẻ dễ mắc tật khúc xạ
Nguyên nhân chính được chia thành hai nhóm:
– Di truyền: Nếu cha mẹ bị cận thị nặng, con có nguy cơ cao hơn. Tuy nhiên, yếu tố này chỉ chiếm phần nhỏ.
– Môi trường và thói quen sinh hoạt: Đây là yếu tố quyết định trong đại đa số trường hợp. Cụ thể: – Đọc, viết trong điều kiện thiếu ánh sáng. – Ngồi học sai tư thế: cúi sát mặt vào sách vở, nghiêng đầu, nằm khi đọc. – Sử dụng thiết bị điện tử quá nhiều, liên tục mà không cho mắt nghỉ. – Thiếu thời gian hoạt động ngoài trời – yếu tố đã được chứng minh giúp làm chậm tiến triển cận thị.
Trong phòng khám, tôi thường gặp những em học sinh tiểu học đã cận trên 2 đi-ốp chỉ vì suốt ngày dán mắt vào điện thoại hoặc học online mà không có chế độ nghỉ ngơi hợp lý.
Dấu hiệu cảnh báo trẻ có thể đang mắc tật khúc xạ
Phụ huynh nên lưu ý nếu trẻ có các biểu hiện sau:
– Nheo mắt khi nhìn bảng, xem tivi hoặc đọc sách.
– Cúi sát mặt vào vở khi viết, hoặc phải đứng rất gần mới nhìn rõ vật.
– Dụi mắt thường xuyên, chớp mắt liên tục dù không có bụi.
– Kêu nhức đầu, mỏi mắt sau khi học hoặc xem màn hình.
– Nghiêng đầu khi nhìn, hoặc tránh các hoạt động cần thị lực xa như thể thao, quan sát bảng.
Nhiều trẻ không nhận ra mình nhìn mờ vì chưa từng biết “nhìn rõ” là như thế nào. Vì vậy, sự quan sát tinh tế của cha mẹ là chìa khóa để phát hiện sớm.
Cách phòng tránh tật khúc xạ học đường hiệu quả
Dù không đe dọa tính mạng, tật khúc xạ ảnh hưởng lớn đến học tập, sinh hoạt và chất lượng cuộc sống của trẻ. May mắn thay, phần lớn các trường hợp có thể phòng ngừa hoặc làm chậm tiến triển nếu can thiệp đúng cách:
– Duy trì tư thế học đúng: Mắt cách sách vở ít nhất 30 cm, lưng thẳng, ánh sáng đủ và đến từ phía bên trái (với trẻ thuận tay phải).
– Áp dụng quy tắc 20-20-20: Sau mỗi 20 phút nhìn gần (đọc, viết, dùng điện thoại), cho mắt nghỉ 20 giây bằng cách nhìn xa 20 feet (khoảng 6 mét).
– Hạn chế thời gian dùng thiết bị điện tử: Không quá 2 giờ/ngày, và tuyệt đối không dùng liên tục.
– Tăng cường hoạt động ngoài trời: Ít nhất 2 giờ mỗi ngày hoặc 10 giờ mỗi tuần. Ánh sáng tự nhiên giúp điều hòa quá trình phát triển nhãn cầu.
– Khám mắt định kỳ: 6 tháng/lần, ngay cả khi trẻ không có triệu chứng. Phát hiện sớm giúp can thiệp kịp thời, tránh độ cận tăng nhanh.
– Chế độ dinh dưỡng hỗ trợ thị lực: Bổ sung thực phẩm giàu vitamin A (cà rốt, khoai lang, đu đủ), lutein và zeaxanthin (rau xanh đậm, trứng), và omega-3 (cá béo).
Kết luận của bác sĩ
Tật khúc xạ học đường, đặc biệt là cận thị, không chỉ là “mỏi mắt thông thường” mà là dấu hiệu cho thấy đôi mắt của trẻ đang chịu áp lực quá mức từ môi trường học tập và sinh hoạt hiện đại. Phòng bệnh luôn hiệu quả hơn chữa bệnh – và điều này hoàn toàn nằm trong tay cha mẹ qua những thói quen nhỏ hằng ngày.
Nếu bạn nhận thấy bất kỳ dấu hiệu bất thường nào ở thị lực của con, đừng chần chừ — hãy đưa trẻ đi khám chuyên khoa mắt càng sớm càng tốt. Việc đeo kính đúng độ, kết hợp điều chỉnh lối sống, có thể giúp con bạn giữ được thị lực ổn định suốt những năm tháng học đường.
