Chăm sóc mắt sau mổ đục thủy tinh thể: Hướng dẫn phục hồi an toàn và hiệu quả

Những băn khoăn này hoàn toàn dễ hiểu — bởi dù mổ đục thủy tinh thể là một thủ thuật an toàn và phổ biến, việc chăm sóc hậu phẫu đúng cách mới là yếu tố quyết định đến chất lượng thị lực lâu dài. Trong bài viết này, tôi sẽ đồng hành cùng bạn từng bước, từ lý do cần mổ thay thủy tinh thể, các phương pháp hiện đại như mổ mắt phaco, đến hướng dẫn chi tiết chăm sóc mắt sau mổ đục thủy tinh thể để bạn phục hồi nhanh, an toàn và nhìn rõ trở lại.

Mổ đục thủy tinh thể là gì?

Mổ đục thủy tinh thể là một thủ thuật ngoại khoa nhằm loại bỏ thủy tinh thể (hay còn gọi là thuỷ tinh thể) bị đục và thay thế bằng một thấu kính nhân tạo (IOL – intraocular lens). Đục thủy tinh thể xảy ra khi thủy tinh thể – cấu trúc trong suốt nằm sau đồng tử – trở nên mờ đục do protein tích tụ, làm ánh sáng không thể đi qua rõ ràng, dẫn đến mắt mờ, nhìn mờ như qua lớp sương, hoặc mắt bị đục.

Trong y khoa, đục thủy tinh thể còn được gọi là đục thể thủy tinh hoặc đục tinh thể. Đây là bệnh đục thủy tinh thể phổ biến nhất ở người trung và cao tuổi, thường được gọi dân gian là “cườm mắt”. Khi bị đục thuỷ tinh thể, người bệnh sẽ cảm thấy mắt đục, giảm khả năng nhận biết màu sắc, chói sáng vào ban đêm, và thậm chí mất khả năng đọc sách hoặc lái xe.

Hiện nay, phẫu thuật đục thủy tinh thể là cách điều trị đục thủy tinh thể duy nhất hiệu quả. Không có thuốc trị đục thủy tinh thể nào có thể làm tan phần đục – chỉ có mổ thay thủy tinh thể mới giúp khôi phục thị lực.

Tại sao cần mổ mắt đục thủy tinh thể?

Nhiều người thắc mắc: “Đục thủy tinh thể có nguy hiểm không?” hoặc “Đục thủy tinh thể có nên mổ không?”. Câu trả lời là: đục thủy tinh thể bản thân không gây đau, nhưng nếu không điều trị, nó sẽ tiến triển nặng dần, dẫn đến mù lòa – một trong những nguyên nhân hàng đầu gây mù có thể phòng ngừa được trên thế giới.

Khi mắt bị đục thủy tinh thể, ánh sáng không thể hội tụ đúng trên võng mạc. Điều này làm giảm chất lượng cuộc sống: bạn khó đọc báo, không nhận ra khuôn mặt người thân, dễ vấp ngã, và thậm chí không thể tự chăm sóc bản thân. Đặc biệt ở người già, đục thủy tinh thể ở người già thường đi kèm với các bệnh lý khác như thoái hóa điểm vàng hay glaucoma, khiến việc can thiệp càng cần được thực hiện sớm.

Có nên phẫu thuật đục thủy tinh thể? – Câu trả lời là có, khi tình trạng đục thủy tinh thể ảnh hưởng rõ rệt đến sinh hoạt hàng ngày. Không cần đợi đến khi mắt mờ hoàn toàn mới mổ. Ngày nay, với kỹ thuật hiện đại, mổ đục thủy tinh thể có thể thực hiện ngay khi thị lực suy giảm đáng kể, giúp bạn sớm lấy lại tầm nhìn rõ nét.

Đối tượng chỉ định mổ đục thủy tinh thể?

Không phải ai bị đục thủy tinh thể cũng cần mổ ngay. Chỉ định phẫu thuật dựa trên mức độ ảnh hưởng đến thị lực và sinh hoạt. Dưới đây là hai tiêu chí lâm sàng chính:

1. Thị lực dùng kính kém hơn 20/40 (< 6/12)

Đây là ngưỡng thị lực thường được dùng làm tiêu chuẩn để quyết định mổ thay thủy tinh thể. Nếu dù đeo kính, thị lực của bạn vẫn dưới 20/40 (tương đương 6/12 theo hệ mét), bạn có thể được chỉ định phẫu thuật. Mức thị lực này tương đương với việc không thể đọc được dòng chữ lớn nhất trên bảng đo thị lực từ khoảng cách 6 mét.

2. Thị lực giảm đáng kể

Ngay cả khi thị lực chưa xuống dưới 20/40, nếu bạn cảm thấy mắt mờ, chói sáng, hoặc khó thực hiện các công việc thường ngày (như nấu ăn, lái xe ban đêm, đọc sách), bác sĩ vẫn có thể đề nghị mổ đục thủy tinh thể. Đặc biệt với những người làm nghề đòi hỏi thị lực tinh tế (lái xe, thợ may, họa sĩ…), ngưỡng can thiệp có thể được nới rộng hơn.

Các phương pháp mổ đục thủy tinh thể

Hiện nay có ba phương pháp chính, nhưng phẫu thuật phaco là tiêu chuẩn vàng toàn cầu.

1. Phẫu thuật tán nhuyễn thủy tinh thể bằng siêu âm (Phaco)

Đây là kỹ thuật mổ mắt phaco hiện đại, ít xâm lấn, thời gian hồi phục nhanh. Bác sĩ sẽ dùng đầu dò siêu âm để tán nhuyễn thủy tinh thể đục, hút ra ngoài qua một vết mổ nhỏ (khoảng 2–3 mm), rồi đặt thấu kính nhân tạo (IOL) vào đúng vị trí.

Phaco IOL là gì? – Đó là sự kết hợp giữa kỹ thuật phaco và IOL (intraocular lens – thấu kính nội nhãn). IOL là gì? – Là một ống kính nhỏ, trong suốt, được thiết kế để thay thế thủy tinh thể tự nhiên đã bị đục. Có nhiều loại IOL: đơn tiêu, đa tiêu, toric (chống loạn thị), giúp bạn không chỉ nhìn rõ mà còn giảm phụ thuộc vào kính.

2. Phẫu thuật thủy tinh thể trong bao

Ít phổ biến hơn, kỹ thuật này giữ nguyên bao thủy tinh thể và chỉ loại bỏ phần nhân bên trong. Thường áp dụng trong một số trường hợp đặc biệt, như đục thủy tinh thể ở trẻ em.

3. Phẫu thuật thủy tinh thể ngoài bao

Là phương pháp cũ, cần vết mổ lớn (10–12 mm), thời gian hồi phục lâu, biến chứng nhiều. Hiện nay gần như không còn được sử dụng ở các bệnh viện hiện đại.

Phẫu thuật đục thủy tinh thể có nguy hiểm không?

Nhiều người lo lắng: “Mổ đục thủy tinh thể có nguy hiểm không?”. Tôi xin khẳng định: phẫu thuật đục thủy tinh thể là một trong những thủ thuật an toàn nhất trong y khoa hiện đại, với tỷ lệ thành công trên 95%.

Tuy nhiên, như mọi cuộc phẫu thuật, nó vẫn tiềm ẩn rủi ro. Nguy cơ biến chứng sau khi mổ đục thủy tinh thể tăng ở người có bệnh lý nền như tiểu đường, tăng huyết áp, hoặc viêm màng bồ đào. Nhưng với đánh giá kỹ lưỡng trước mổ và tuân thủ chăm sóc mắt sau mổ đục thủy tinh thể, hầu hết biến chứng có thể phòng ngừa hoặc xử lý kịp thời.

Quy trình mổ đục thủy tinh thể

1. Thăm khám và tư vấn trước phẫu thuật

Bác sĩ sẽ đo thị lực, soi thủy tinh thể, siêu âm A-scan để tính toán độ cong của IOL, và đánh giá tổng quát sức khỏe mắt. Bạn cũng sẽ được tư vấn loại thấu kính nhân tạo phù hợp: đơn tiêu (chỉ nhìn xa), đa tiêu (nhìn xa – gần), hay toric (giảm loạn thị).

2. Tiến hành phẫu thuật

Thủ thuật mổ đục thủy tinh thể thường kéo dài 15–30 phút, thực hiện dưới gây tê tại chỗ. Bạn tỉnh táo suốt quá trình, không đau. Sau mổ phaco, bạn có thể về nhà ngay trong ngày – không cần nằm viện.

3. Chăm sóc và theo dõi sau phẫu thuật

Giai đoạn này cực kỳ quan trọng. Chăm sóc mắt sau mổ đục thủy tinh thể đúng cách giúp ngăn ngừa nhiễm trùng, giảm sưng và tối ưu hóa kết quả thị lực.

4. Đánh giá kết quả sau phẫu thuật

Thị lực thường cải thiện rõ rệt sau 1–3 ngày. Tuy nhiên, để ổn định hoàn toàn, cần 4–6 tuần. Một số trường hợp có thể bị mắt mờ sau mổ phaco do phù hoàng điểm hoặc đục bao sau – nhưng đều có thể điều trị.

Chăm sóc và phục hồi sau mổ đục thủy tinh thể

Đây là phần tôi muốn nhấn mạnh nhất, vì chăm sóc mắt sau mổ đục thủy tinh thể quyết định 50% thành công của ca mổ.

1. Các cuộc hẹn tái khám

Bạn cần tái khám theo lịch:

• Ngày hôm sau mổ
• Tuần đầu tiên
• Tuần thứ 2–4
• Tháng thứ 1 và tháng thứ 3

Việc tái khám giúp phát hiện sớm biến chứng sau khi mổ đục thủy tinh thể như viêm, tăng nhãn áp, hoặc đục bao sau.

2. Điều trị hỗ trợ sau phẫu thuật

• Nhỏ thuốc theo toa: thường gồm kháng sinh và kháng viêm, dùng trong 2–4 tuần.
• Không dụi mắt: dù ngứa hay cộm, tuyệt đối không chạm tay vào mắt.
• Đeo kính bảo vệ: đặc biệt khi ngủ hoặc ra ngoài, tránh bụi và va chạm.
• Tránh nước vào mắt: trong 1 tuần đầu, không gội đầu trực tiếp, không bơi lội.
• Hạn chế vận động mạnh: không cúi gập người, nhấc vật nặng >5 kg trong 1–2 tuần.
• Chế độ ăn: mổ đục thủy tinh thể kiêng ăn gì? Thực tế, không có kiêng khem nghiêm ngặt, nhưng nên tăng cường vitamin A, C, E, kẽm từ rau xanh, cá, trứng. Tránh rượu bia, thuốc lá – chúng làm chậm lành vết thương.

Về mổ đục thủy tinh thể kiêng ăn gì, nhiều người truyền miệng “kiêng thịt gà, rau muống” – nhưng không có bằng chứng y khoa. Bạn chỉ cần ăn uống đủ chất, tránh đồ cay nóng nếu đang dùng thuốc kháng viêm.

Biến chứng sau mổ đục thủy tinh thể

Mặc dù hiếm, bạn cần biết các dấu hiệu cảnh báo:

1. Mờ mắt

Mắt mờ sau khi mổ cườm có thể do:

• Phù giác mạc tạm thời (thường hết sau vài ngày)
• Đục bao sau (posterior capsule opacification – PCO): xảy ra ở 20–30% bệnh nhân sau 6–24 tháng. Điều trị bằng laser YAG, nhanh chóng và không đau.
• Phù hoàng điểm: cần điều trị bằng thuốc nhỏ hoặc tiêm nội nhãn.

2. Mất thị lực

Hiếm, nhưng có thể do xuất huyết nội nhãn, viêm nội nhãn, hoặc tăng nhãn áp cấp. Nếu mắt đau dữ dội, đỏ, nhìn mờ đột ngột, cần đến viện ngay.

3. Bong võng mạc

Nguy cơ cao hơn ở người cận thị nặng. Triệu chứng: thấy chớp sáng, ruồi bay nhiều, hoặc màn đen che khuất tầm nhìn. Cần can thiệp khẩn cấp.

Các thắc mắc thường gặp về mổ thủy tinh thể

1. Đục thủy tinh thể có cần mổ không?

Nếu đục thủy tinh thể ảnh hưởng sinh hoạt – có. Không có thuốc nào làm tan đục thủy tinh thể. Bị đục thuỷ tinh thể làm thế nào? – Câu trả lời duy nhất là mổ thay thủy tinh thể.

2. Mổ đục thủy tinh thể có phải nằm viện không?

Không. Mổ đục thủy tinh thể là phẫu thuật ngoại trú. Bạn về nhà trong ngày, chỉ cần người thân đưa đón.

3. Mổ đục thủy tinh thể có phải kiêng gì không?

Có – nhưng không quá khắt khe. Tránh nước, bụi, va chạm, vận động mạnh trong 1–2 tuần. Về ăn uống, không cần kiêng khem đặc biệt, chỉ nên ăn lành mạnh.

4. Mổ đục thủy tinh thể có tái phát không?

Thủy tinh thể nhân tạo không bị đục lại. Tuy nhiên, bao sau (màng giữ IOL) có thể bị đục bao sau – nhưng điều trị bằng laser đơn giản, không cần mổ lại. Thay thủy tinh thể được mấy lần? – Chỉ một lần duy nhất cho mỗi mắt. Thay thủy tinh thể được bao lâu? – Vĩnh viễn, IOL có thể dùng suốt đời.