Bệnh nhược thị mắt nguy hiểm như thế nào đến thị lực?

Chào bạn,

Nhược thị (hay còn gọi là “mắt lười”) là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây suy giảm thị lực ở trẻ em – và điều đáng lo là thị lực bị mất do nhược thị thường không thể phục hồi nếu phát hiện muộn sau 7–8 tuổi. Tuy nhiên, nếu được chẩn đoán và can thiệp sớm – đặc biệt trước 6 tuổi – khả năng phục hồi thị lực gần như hoàn toàn là rất cao. Bản chất của nhược thị không nằm ở mắt, mà ở não bộ: não “bỏ qua” tín hiệu từ một mắt vì hình ảnh từ mắt đó mờ hoặc lệch, dẫn đến việc đường dẫn truyền thị giác không phát triển đầy đủ.

Dưới đây, tôi sẽ giải thích rõ hơn về cơ chế, dấu hiệu cảnh báo và cách điều trị hiệu quả dựa trên kinh nghiệm lâm sàng nhiều năm của tôi.

Nguyên nhân gây nhược thị – não “từ chối” nhìn bằng một mắt

Nhược thị không phải do tổn thương thực thể ở mắt, mà do sự gián đoạn trong quá trình phát triển thị giác giữa mắt và não trong những năm đầu đời. Các nguyên nhân phổ biến bao gồm:

– Lác (lé) mắt: Khi hai mắt không cùng nhìn về một hướng, não ưu tiên hình ảnh từ mắt thẳng và “tắt” tín hiệu từ mắt lé để tránh nhìn đôi. Dần dần, mắt lé bị “bỏ quên” và suy giảm chức năng.

– Bất đồng khúc xạ: Một mắt cận, viễn hoặc loạn nặng hơn mắt kia khiến hình ảnh mờ hơn. Não sẽ chọn xử lý hình ảnh rõ nét từ mắt tốt, làm mắt còn lại yếu đi.

– Cản trở đường truyền ánh sáng: Đục thể thủy tinh bẩm sinh, sụp mi nặng hay sẹo giác mạc khiến ánh sáng không đến được võng mạc – não không nhận đủ kích thích để phát triển thị giác cho mắt đó.

Điều quan trọng là tất cả các nguyên nhân này đều có thể điều trị được – nhưng chỉ khi can thiệp sớm, trước khi hệ thống thị giác “đóng cửa” ở độ tuổi 7–8.

Dấu hiệu nhận biết nhược thị – đừng đợi đến khi trẻ kêu “mắt mờ”

Trẻ nhỏ thường không than phiền về thị lực kém vì chúng đã quen với việc chỉ dùng một mắt. Nhiều trường hợp nhược thị được phát hiện tình cờ khi khám sàng lọc hoặc khi trẻ đã lớn. Tuy nhiên, bạn có thể quan sát những biểu hiện sau:

– Mắt lé (nhìn lệch hướng) – dù chỉ thỉnh thoảng.

– Trẻ hay nheo mắt, nghiêng đầu hoặc vẹo cổ khi tập trung nhìn.

– Tránh dùng một mắt: khi bạn che mắt “tốt”, trẻ phản ứng mạnh (khóc, giằng tay); nhưng khi che mắt nghi ngờ, trẻ không phản ứng – đó là dấu hiệu đáng lo.

– Khó khăn trong học tập, viết sai dòng, hoặc vụng về khi cầm nắm đồ vật.

Tôi từng gặp nhiều phụ huynh ngạc nhiên khi con 5 tuổi chỉ nhìn được 2/10 ở một mắt – trong khi trước đó không có biểu hiện rõ rệt. Vì vậy, sàng lọc thị lực định kỳ là chìa khóa.

Chẩn đoán nhược thị – không cần trẻ phải “đọc bảng chữ”

Nhiều cha mẹ nghĩ trẻ chưa biết nói thì không thể khám mắt – điều này không đúng. Hiện nay, có nhiều phương pháp phù hợp theo độ tuổi:

– Sàng lọc hình ảnh (photoscreening): Dùng máy chuyên dụng ghi lại phản xạ ánh sáng từ mắt để phát hiện bất thường khúc xạ, lác, hay cản trở quang học – ngay cả ở trẻ dưới 1 tuổi.

– Kiểm tra thị lực bằng hình ảnh hoặc ký hiệu: Dành cho trẻ 2–5 tuổi, không cần biết chữ.

– Khám chuyên sâu: Bác sĩ sẽ kiểm tra độ lệch mắt, đo khúc xạ (thường cần nhỏ thuốc giãn đồng tử), và so sánh thị lực hai mắt.

Nếu phát hiện chênh lệch thị lực > 2 dòng trên bảng thị lực giữa hai mắt – đó là dấu hiệu cảnh báo nhược thị.

Điều trị nhược thị – “ép” não dùng lại mắt bị bỏ quên

Mục tiêu điều trị là kích thích não sử dụng lại mắt yếu bằng cách tạm thời hạn chế hoạt động của mắt tốt. Các phương pháp chính:

– Che mắt (occlusion therapy): Dán băng vào mắt tốt 2–6 giờ/ngày (tùy độ tuổi và mức độ). Đây là phương pháp hiệu quả nhất, đặc biệt ở trẻ dưới 7 tuổi.

– Làm mờ mắt tốt bằng thuốc: Nhỏ atropine vào mắt tốt để làm mờ tạm thời, buộc trẻ dùng mắt nhược thị.

– Kính điều chỉnh khúc xạ: Nếu nguyên nhân là bất đồng khúc xạ, đeo kính đúng số là bước đầu tiên – đôi khi chỉ cần vậy là đủ để phục hồi.

– Trò chơi thị giác: Ghép hình, tô màu, chơi điện tử… giúp tăng cường sử dụng mắt yếu một cách chủ động.

Quá trình điều trị có thể kéo dài vài tuần đến vài tháng, và cần theo dõi đến ít nhất 8–10 tuổi vì nguy cơ tái phát khá cao nếu ngừng can thiệp quá sớm.

Kết luận của bác sĩ

Nhược thị không gây mù hoàn toàn, nhưng có thể làm mất vĩnh viễn thị lực ở một mắt nếu bỏ lỡ “cửa sổ vàng” điều trị trước 7 tuổi. May mắn thay, đây là nguyên nhân suy giảm thị lực có thể phòng ngừa và phục hồi hoàn toàn nếu được phát hiện sớm. Tôi luôn khuyên các phụ huynh: đừng đợi trẻ kêu mỏi mắt hay nhìn mờ – hãy chủ động cho con khám mắt định kỳ ngay từ 6–12 tháng tuổi, và ít nhất một lần trước khi vào lớp 1. Một lần khám sớm có thể thay đổi cả tương lai thị giác của con bạn.