Sốt xuất huyết có lây qua đường hô hấp không?
Chào bạn,
Tôi hiểu nỗi lo lắng của bạn – đặc biệt khi trong nhà có người mắc sốt xuất huyết, ai cũng sợ lây lan cho người thân. Nhưng xin bạn yên tâm: sốt xuất huyết hoàn toàn không lây qua đường hô hấp, nghĩa là không lây qua ho, hắt hơi, nói chuyện gần, hay hít phải hơi thở của người bệnh. Đây là một trong những hiểu lầm phổ biến nhất mà tôi gặp hàng ngày trong phòng khám.
Bệnh sốt xuất huyết do virus Dengue gây ra, và con đường lây truyền duy nhất trong đại đa số trường hợp là qua muỗi vằn cái (Aedes aegypti) – loài muỗi đặc trưng với vằn trắng trên thân và chân, thường đốt người vào ban ngày, đặc biệt vào sáng sớm và chiều muộn.
Nguyên nhân và con đường lây truyền thực sự của sốt xuất huyết
Sốt xuất huyết không phải là bệnh truyền nhiễm trực tiếp từ người sang người như cảm cúm, sởi hay lao phổi. Thay vào đó, virus Dengue cần một “trung gian” – chính là muỗi – để di chuyển từ người bệnh sang người lành. Cụ thể:
– Muỗi vằn đốt người đang nhiễm virus Dengue (thường trong 2–7 ngày đầu của bệnh, khi virus còn lưu hành trong máu) → virus nhân lên trong cơ thể muỗi → sau khoảng 8–12 ngày, muỗi có khả năng truyền virus sang người khác khi đốt.
– Lây truyền qua đường máu: rất hiếm, nhưng có thể xảy ra trong trường hợp truyền máu, ghép tạng hoặc dùng chung kim tiêm với người nhiễm bệnh. Tuy nhiên, các ngân hàng máu hiện nay đều sàng lọc virus Dengue nên nguy cơ này gần như không còn.
– Lây từ mẹ sang con: nếu người mẹ nhiễm sốt xuất huyết trong thai kỳ (đặc biệt 3 tháng cuối), virus có thể vượt qua nhau thai và ảnh hưởng đến thai nhi. Tuy nhiên, đây cũng là tình huống hiếm và không liên quan đến đường hô hấp.
Quan trọng nhất: bạn có thể chăm sóc, ôm ấp, ăn uống chung, ngủ chung phòng với người bệnh mà không lo lây nhiễm, miễn là không để muỗi đốt cả hai người.
Dấu hiệu cảnh báo bạn cần đi khám ngay – không phải vì lây nhiễm, mà vì diễn tiến nặng
Mặc dù không lây qua đường hô hấp, sốt xuất huyết vẫn là bệnh có thể tiến triển nặng nhanh, đặc biệt ở trẻ em và người có bệnh nền. Bạn nên đưa người thân đi khám ngay nếu xuất hiện các dấu hiệu sau:
– Sốt cao liên tục từ 2–7 ngày, kèm theo đau đầu dữ dội, đau sau hốc mắt, đau cơ – khớp (nhiều người mô tả như “đau tận xương”).
– Xuất huyết dưới da: các chấm đỏ không biến mất khi ấn kính (dấu hiệu dây thắt dương tính), chảy máu chân răng, chảy máu cam, nôn ra máu, đi cầu phân đen.
– Triệu chứng cảnh báo sốc: tay chân lạnh, da ẩm, mạch nhanh nhỏ, huyết áp tụt, vật vã, lừ đừ – đây là dấu hiệu của sốt xuất huyết dengue nặng, cần cấp cứu ngay.
– Đau bụng dữ dội, nôn liên tục, khó thở – có thể do thoát huyết tương hoặc tràn dịch màng bụng/màng phổi.
Lưu ý: giai đoạn nguy hiểm nhất thường không phải lúc sốt cao, mà là khi sốt bắt đầu lui (ngày thứ 3–7). Nhiều gia đình thấy con hết sốt thì chủ quan, không ngờ đây lại là thời điểm dễ xảy ra biến chứng nhất.
Cách phòng ngừa sốt xuất huyết – tập trung vào muỗi, không phải cách ly người bệnh
Vì bệnh không lây qua đường hô hấp, nên không cần cách ly người bệnh. Thay vào đó, bạn nên tập trung vào ngăn muỗi đốt và tiêu diệt nơi sinh sản của muỗi:
– Loại bỏ vật chứa nước đọng: lọ hoa, chậu cây, vỏ xe, máng nước, thùng chứa… – đây là nơi muỗi vằn đẻ trứng. Hãy lật úp hoặc đậy kín mọi dụng cụ chứa nước.
– Dùng màn khi ngủ, kể cả ban ngày – vì muỗi vằn đốt cả ngày lẫn đêm.
– Mặc áo dài tay, quần dài, đặc biệt vào sáng sớm và chiều muộn.
– Dùng kem chống muỗi chứa DEET, Picaridin hoặc tinh dầu sả – nhưng lưu ý không bôi lên vùng da bị trầy xước hoặc gần mắt, miệng ở trẻ nhỏ.
– Phun xịt diệt muỗi trong nhà nếu khu vực bạn đang có dịch, nhưng cần kết hợp với dọn dẹp môi trường – vì phun chỉ diệt muỗi trưởng thành, không diệt được trứng.
Một lưu ý quan trọng: người đã từng mắc sốt xuất huyết vẫn có thể tái nhiễm – thậm chí lần sau có nguy cơ nặng hơn do hiện tượng “tăng cường miễn dịch phụ thuộc kháng thể” (Antibody-Dependent Enhancement – ADE). Vì vậy, phòng muỗi là việc phải làm quanh năm, không chỉ khi có dịch.
Tôi nên làm gì nếu trong nhà có người mắc sốt xuất huyết?
Nhiều phụ huynh đến phòng khám với ánh mắt hoảng loạn, hỏi: “Bác sĩ ơi, con em bị sốt xuất huyết, giờ em phải làm gì để cả nhà không bị lây?” – và tôi luôn trả lời: bạn không cần lo lây từ con, mà cần lo muỗi đốt con rồi đốt bạn.
Hãy thực hiện ngay:
- Cho người bệnh nằm trong màn – vừa tránh muỗi đốt họ (ngăn virus lan ra cộng đồng), vừa bảo vệ họ khỏi bị đốt thêm (giảm nguy cơ phản ứng viêm nặng hơn).
- Dọn dẹp nhà cửa, kiểm tra mọi góc có nước đọng – kể cả nắp chai, nắp lon, khay nước tủ lạnh.
- Theo dõi sát các dấu hiệu cảnh báo (đã nêu ở trên), đặc biệt từ ngày thứ 3 trở đi.
- Không tự ý dùng thuốc hạ sốt chứa aspirin hoặc ibuprofen – vì chúng làm tăng nguy cơ xuất huyết. Chỉ dùng paracetamol theo liều lượng phù hợp cân nặng.
- Bù nước đầy đủ: uống oresol, nước dừa, nước trái cây pha loãng – vì thoát huyết tương trong giai đoạn nguy hiểm dễ gây cô đặc máu và sốc.
Sốt xuất huyết không lây qua đường hô hấp, nên bạn hoàn toàn có thể chăm sóc người bệnh mà không cần đeo khẩu trang hay cách ly. Tuy nhiên, đây là bệnh có thể diễn tiến nặng nhanh, đặc biệt ở trẻ em. Chìa khóa phòng bệnh nằm ở việc kiểm soát muỗi – không phải ở việc tránh tiếp xúc với người bệnh.
Trong hơn 15 năm làm việc tại khoa truyền nhiễm, tôi từng chứng kiến nhiều gia đình hoảng loạn cách ly con mình như thể mắc bệnh dịch hạch, trong khi lại để hòn đá cảnh trong sân đầy nước – nơi muỗi sinh sôi mỗi ngày. Hãy tập trung đúng chỗ: diệt lăng quăng, phòng muỗi đốt – đó mới là cách bảo vệ cả gia đình bạn hiệu quả nhất.
Nếu bạn còn bất kỳ thắc mắc nào về triệu chứng, diễn tiến hay cách chăm sóc tại nhà, đừng ngần ngại hỏi – vì hiểu đúng, bạn sẽ bớt lo và hành động đúng.
