Phế nang là gì và có vai trò thế nào trong hô hấp?
Chào bạn! Câu hỏi của bạn rất hay và thiết thực. Phế nang chính là đơn vị chức năng nhỏ nhất của phổi – nơi diễn ra quá trình trao đổi khí giữa cơ thể và môi trường. Hiểu đúng về phế nang sẽ giúp bạn nhận ra tầm quan trọng của việc bảo vệ phổi, đặc biệt trong bối cảnh ô nhiễm không khí và các bệnh hô hấp ngày càng gia tăng.
Phế nang là gì và cấu tạo như thế nào?
Phế nang (alveoli) là những túi khí nhỏ li ti, có thành mỏng như giấy, nằm tận cùng trong hệ thống phế quản của phổi. Mỗi bên phổi người trưởng thành chứa khoảng 300–500 triệu phế nang, tạo thành một bề mặt trao đổi khí khổng lồ – tương đương diện tích một sân tennis!
Thành phế nang được bao quanh bởi mạng lưới mao mạch dày đặc. Chính tại đây, oxy từ không khí hít vào khuếch tán vào máu, đồng thời khí CO₂ từ máu được thải ra ngoài – quá trình cốt lõi của hô hấp.
Vai trò chính của phế nang trong hệ hô hấp
– Là nơi duy nhất trong đường thở xảy ra trao đổi khí hiệu quả nhờ cấu trúc mỏng và diện tích lớn.
– Giúp duy trì nồng độ oxy ổn định trong máu, đảm bảo cung cấp đủ cho tim, não và các cơ quan khác.
– Tham gia điều hòa pH máu thông qua việc loại bỏ CO₂ – một sản phẩm chuyển hóa axit.
Nếu phế nang bị tổn thương, khả năng hô hấp suy giảm nghiêm trọng, dẫn đến tình trạng thiếu oxy toàn thân, mệt mỏi, khó thở – thậm chí suy hô hấp nếu không can thiệp kịp thời.
Những bệnh lý thường gặp liên quan đến phế nang
– Viêm phế nang: do virus, vi khuẩn hoặc hít phải chất độc, gây sưng, phù nề và giảm trao đổi khí.
– Xơ phổi: mô phế nang bị thay thế bằng mô sẹo, làm cứng phổi và hạn chế giãn nở.
– Khí phế thũng (emphysema): thành phế nang bị phá hủy, giảm diện tích trao đổi khí – thường gặp ở người hút thuốc lâu năm.
– Phù phổi: dịch rò rỉ vào lòng phế nang, cản trở oxy đi vào máu – có thể do suy tim hoặc chấn thương phổi cấp.
Trong phòng khám, tôi từng gặp nhiều bệnh nhân chủ quan với ho kéo dài hoặc khó thở nhẹ, đến khi chụp CT mới phát hiện tổn thương lan tỏa ở phế nang – lúc đó việc hồi phục đã rất khó khăn.
Dấu hiệu cảnh báo tổn thương phế nang cần đi khám sớm
– Khó thở khi gắng sức, tiến triển thành khó thở ngay cả lúc nghỉ ngơi.
– Môi, đầu ngón tay tím tái (do thiếu oxy).
– Ho khan dai dẳng hoặc ho có đờm lẫn máu.
– Mệt mỏi bất thường, sụt cân không rõ nguyên nhân.
– Đo SpO₂ (nồng độ oxy máu) dưới 95% khi nghỉ.
Những triệu chứng này thường âm thầm, dễ nhầm với “mệt do tuổi” hoặc “hen suyễn thông thường”, nên bạn đừng chủ quan nếu chúng kéo dài trên 2 tuần.
Cách bảo vệ phế nang và duy trì chức năng hô hấp khỏe mạnh
– Tuyệt đối không hút thuốc lá – đây là yếu tố nguy cơ hàng đầu làm hủy hoại phế nang.
– Tránh hít phải khói bụi, hóa chất, khí độc – đeo khẩu trang đạt chuẩn khi ra đường hoặc làm việc trong môi trường ô nhiễm.
– Tập thở sâu, đều đặn – như kỹ thuật thở bụng hoặc yoga – giúp phổi giãn nở tối đa, tăng lưu thông khí đến tận phế nang.
– Tiêm vắc xin phòng cúm và phế cầu – giảm nguy cơ viêm phổi nặng ảnh hưởng đến phế nang.
– Duy trì cân nặng hợp lý và vận động thường xuyên – giúp hệ hô hấp hoạt động hiệu quả hơn.
Phế nang tuy nhỏ bé nhưng đóng vai trò sống còn trong việc duy trì sự sống qua từng nhịp thở. Tổn thương phế nang thường không hồi phục hoàn toàn, vì vậy phòng ngừa luôn hiệu quả hơn điều trị. Nếu bạn có yếu tố nguy cơ (hút thuốc, tiếp xúc nghề nghiệp, tiền sử hô hấp), hãy chủ động tầm soát chức năng phổi định kỳ – đó là cách tốt nhất để giữ cho “nhà máy oxy” trong cơ thể luôn hoạt động trơn tru.
