Amidan nằm ở đâu và có chức năng gì trong cơ thể?

Chào bạn,
Amidan không phải là một cơ quan đơn lẻ mà là một hệ thống các tổ chức bạch huyết nằm quanh cửa hầu, đóng vai trò như “trạm gác đầu tiên” bảo vệ đường hô hấp và tiêu hóa khỏi vi khuẩn, virus. Trong đó, amidan khẩu cái – hai khối hồng ở hai bên họng – là phần dễ thấy nhất và cũng là nơi hay bị viêm nhất.

Amidan nằm ở đâu? Cấu tạo và vị trí cụ thể

Amidan thực chất là một vòng bạch huyết khép kín quanh cửa hầu, gọi là vòng Waldeyer, gồm 4 loại chính:

– Amidan khẩu cái: Hai khối hình ô van, nằm trong hố amidan ở hai bên thành họng. Đây là amidan lớn nhất, dễ quan sát bằng mắt thường khi há miệng, và cũng là nơi viêm nhiễm thường xuyên nhất.
– Amidan vòm (VA): Một khối duy nhất nằm ở vòm mũi họng, phía sau mũi. Không nhìn thấy được từ miệng, nhưng rất quan trọng trong miễn dịch đường thở trên, đặc biệt ở trẻ nhỏ.
– Amidan vòi: Hai khối nhỏ nằm quanh lỗ vòi tai (ống nối tai giữa và họng), ít hoạt động miễn dịch hơn.
– Amidan đáy lưỡi: Nằm ở gốc lưỡi, cũng ít được chú ý nhưng vẫn góp phần vào hệ miễn dịch tại chỗ.

Tất cả các amidan này đều được hình thành từ tuần thứ 3–7 của thai kỳ, phát triển mạnh nhất ở trẻ 3–7 tuổi, rồi dần teo đi sau tuổi dậy thì — điều này giải thích vì sao viêm amidan chủ yếu gặp ở trẻ em, hiếm khi xuất hiện ở người lớn.

Chức năng chính của amidan: “Lính gác” miễn dịch đường hô hấp

Amidan không phải là “cục thịt thừa” như nhiều người lầm tưởng. Trên thực tế, chúng là một phần thiết yếu của hệ miễn dịch niêm mạc, đặc biệt trong những năm đầu đời.

– Nhận diện mầm bệnh: Khi bạn hít thở hoặc nuốt, vi khuẩn, virus từ không khí hoặc thức ăn đi qua hầu họng — amidan sẽ “bắt giữ” và phân tích chúng.
– Sản xuất kháng thể: Các tế bào lympho trong amidan tạo ra immunoglobulin A (IgA) — loại kháng thể quan trọng giúp vô hiệu hóa mầm bệnh ngay tại cửa ngõ, ngăn chúng xâm nhập sâu hơn.
– Huấn luyện hệ miễn dịch: Ở trẻ nhỏ, amidan như một “trường học” giúp cơ thể học cách phân biệt giữa tác nhân gây bệnh và các chất vô hại.

Tuy nhiên, chính vì tiếp xúc liên tục với mầm bệnh, amidan cũng dễ bị quá tải, dẫn đến viêm nhiễm — đặc biệt khi hệ miễn dịch suy yếu hoặc tiếp xúc với môi trường ô nhiễm.

Khi nào amidan “phản chủ”? Các bệnh thường gặp

Mặc dù có vai trò bảo vệ, amidan có thể trở thành ổ viêm mạn tính nếu bị tấn công quá mức:

– Viêm amidan cấp: Sốt cao, đau họng dữ dội, khó nuốt, amidan sưng to, có mủ trắng. Thường do virus (70–80%) hoặc vi khuẩn (như liên cầu beta tan huyết nhóm A).
– Viêm amidan mạn tính: Đau họng âm ỉ, hôi miệng, amidan to, có hốc mủ — dễ tái phát khi thời tiết thay đổi.
– Phì đại VA ở trẻ: Gây ngạt mũi, ngủ ngáy, thở bằng miệng, thậm chí ngưng thở khi ngủ.
– Ung thư amidan: Hiếm gặp, nhưng có liên quan đến virus HPV và thói quen hút thuốc, uống rượu kéo dài.

Dấu hiệu cảnh báo cần đi khám chuyên khoa Tai – Mũi – Họng

Bạn nên đưa con (hoặc bản thân) đi khám nếu amidan gây ra:

– Đau họng kéo dài trên 10 ngày không đỡ dù đã dùng thuốc.
– Sốt cao trên 39°C, kèm khó thở, nuốt vướng hoặc chảy nước dãi.
– Amidan to bất xứng, có mảng trắng dai dẳng hoặc xuất huyết.
– Trẻ ngủ ngáy nặng, ngưng thở khi ngủ, chậm phát triển thể chất.
– Viêm amidan tái phát ≥ 5 lần/năm — đây là chỉ định xem xét cắt amidan.

Trong phòng khám, tôi thường khuyên phụ huynh: “Amidan là bạn, không phải thù” — đặc biệt ở trẻ dưới 6 tuổi. Cắt amidan chỉ được cân nhắc khi:

– Viêm nhiễm gây biến chứng (áp-xe quanh amidan, viêm cầu thận, thấp tim).
– Cản trở hô hấp hoặc ăn uống nghiêm trọng.
– Ảnh hưởng đến chất lượng sống (mất ngủ, suy dinh dưỡng, nghỉ học liên tục).

Để giảm nguy cơ viêm amidan, bạn nên:

– Súc họng bằng nước muối sinh lý hàng ngày — đơn giản nhưng hiệu quả.
– Giữ ấm cổ, tránh luồng gió lạnh trực tiếp khi giao mùa.
– Tăng cường vitamin C, kẽm qua rau củ, trái cây — giúp hệ miễn dịch vững vàng.
– Không lạm dụng kháng sinh khi chưa có chỉ định — điều này dễ làm vi khuẩn kháng thuốc và amidan dễ tái viêm.Amidan là một phần quan trọng của hệ miễn dịch, đặc biệt trong những năm đầu đời. Viêm amidan tuy phổ biến nhưng không nên xem nhẹ — cũng không nên vội vàng cắt bỏ. Việc hiểu rõ vị trí, chức năng và cách chăm sóc amidan sẽ giúp bạn phòng bệnh hiệu quả và ra quyết định y khoa sáng suốt khi cần thiết. Nếu con bạn thường xuyên bị viêm amidan, hãy đến chuyên khoa để được đánh giá toàn diện — chứ không chỉ điều trị triệu chứng.