Carcinoma là gì và có khác gì so với ung thư nói chung?

“Gần đây tôi nghe bác sĩ nhắc đến từ ‘carcinoma’ khi nói về ung thư da của bố tôi. Nhưng tôi cứ tưởng ‘ung thư’ là một bệnh duy nhất. Vậy carcinoma là gì, và nó có khác gì so với những loại ung thư khác không, thưa bác sĩ?”

Chuyên viên tư vấn

Đã trả lời: Ngày

Chào bạn! Câu hỏi của bạn rất hay và rất thường gặp trong phòng khám của tôi. Carcinoma là một dạng ung thư, chứ không phải một bệnh riêng biệt. Nó khác với “ung thư nói chung” ở chỗ: “ung thư” là thuật ngữ bao quát cho tất cả các bệnh lý do tế bào tăng sinh bất thường, còn carcinoma là một nhóm con cụ thể – chiếm đến 80–90% tổng số ca ung thư ở người.

Cụ thể, carcinoma xuất phát từ tế bào biểu mô – lớp tế bào lót bề mặt da, niêm mạc các cơ quan (như phổi, ruột, tuyến vú, tuyến tiền liệt…). Đây là loại tế bào tiếp xúc trực tiếp với môi trường bên ngoài hoặc nội môi, nên dễ chịu tác động từ các yếu tố gây ung thư như tia UV, khói thuốc, virus…

Carcinoma khác gì so với các loại ung thư khác?

Ung thư không chỉ có carcinoma. Trong y học, chúng ta phân loại ung thư dựa trên loại mô gốc mà tế bào ung thư bắt nguồn:

– Carcinoma: từ tế bào biểu mô (phổ biến nhất).
– Sarcoma: từ mô liên kết như xương, cơ, mỡ, mạch máu.
– Leukemia: từ tế bào máu trong tủy xương.
– Lymphoma: từ tế bào hệ bạch huyết.

Vì vậy, khi ai đó nói “bị ung thư”, bạn cần biết loại ung thư nào, vì cách điều trị, tiên lượng và diễn tiến bệnh rất khác nhau.

Những loại carcinoma phổ biến và nguy hiểm nhất

Phổ biến nhất (gặp hàng ngày trong lâm sàng):

– Ung thư biểu mô tế bào đáy (BCC): hay gặp ở da vùng mặt, cổ. Hiếm di căn, tiên lượng rất tốt nếu cắt bỏ sớm.
– Ung thư biểu mô tế bào vảy (SCC): cũng ở da, nhưng có nguy cơ di căn cao hơn BCC nếu bỏ qua.
– Ung thư biểu mô tuyến (adenocarcinoma): xuất hiện ở phổi, vú, ruột kết, tuyến tiền liệt – là nguyên nhân chính gây tử vong do ung thư nội tạng.

Nguy hiểm nhất (tiên lượng xấu dù điều trị tích cực):

– Ung thư phổi không tế bào nhỏ (thường là adenocarcinoma): phát hiện muộn, tiến triển nhanh.
– Ung thư tụy: thường không có triệu chứng sớm, khi phát hiện đã di căn.
– Một số thể carcinoma vú hoặc đại trực tràng có đột biến gen đặc biệt (như HER2+, MSI-H) – cần điều trị chuyên biệt.

Carcinoma có di truyền không?

Không phải tất cả, nhưng một phần nhỏ (khoảng 5–10%) có liên quan đến yếu tố di truyền. Ví dụ:

– Hội chứng Lynch: tăng nguy cơ ung thư đại trực tràng, nội mạc tử cung.
– Đột biến BRCA1/BRCA2: làm tăng nguy cơ ung thư vú và buồng trứng (thuộc nhóm carcinoma).

Tuy nhiên, phần lớn trường hợp là do đột biến mắc phải trong suốt cuộc đời – từ tiếp xúc với khói thuốc, tia UV, viêm mạn tính, tuổi tác… chứ không phải do “cha mẹ truyền lại”.

Phương pháp chẩn đoán carcinoma chính xác nhất?

Sinh thiết – là tiêu chuẩn vàng. Không có xét nghiệm máu hay hình ảnh nào thay thế được việc lấy mẫu mô và quan sát dưới kính hiển vi để xác định:
– Có phải carcinoma không?
– Loại nào? (tế bào vảy, tuyến, hay tế bào đáy?)
– Mức độ biệt hóa ra sao?

Các phương tiện hỗ trợ như CT, MRI, PET-CT giúp đánh giá giai đoạn bệnh – xem ung thư đã lan đến hạch hay cơ quan xa chưa – nhưng không chẩn đoán được bản chất mô học.

Tiên lượng sống phụ thuộc vào những yếu tố nào?

Trong thực hành lâm sàng, tôi luôn giải thích với bệnh nhân rằng tiên lượng không chỉ phụ thuộc vào “tên bệnh”, mà vào:

– Giai đoạn phát hiện: Giai đoạn I (khu trú) có thể chữa khỏi >90%; giai đoạn IV (di căn) thì mục tiêu chuyển sang kiểm soát bệnh dài hạn.
– Loại và vị trí: Carcinoma tuyến tụy giai đoạn sớm vẫn nguy hiểm hơn carcinoma tế bào đáy da giai đoạn muộn.
– Sức khỏe tổng thể: Người trẻ, không bệnh nền thường đáp ứng tốt với điều trị.
– Đặc điểm mô bệnh học: Tế bào càng kém biệt hóa (gần như không giống tế bào gốc), càng ác tính.

Carcinoma có thể xuất hiện ở những cơ quan nào?

Vì tế bào biểu mô có mặt ở hầu hết các cơ quan, nên carcinoma gần như có thể xuất hiện ở bất kỳ đâu, bao gồm:

– Da
– Phổi
– Vú
– Ruột kết
– Tuyến tiền liệt
– Thận
– Tụy
– Dạ dày
– Gan (trong một số trường hợp, như ung thư biểu mô đường mật)
– Cổ tử cung, buồng trứng, nội mạc tử cung…

Nói cách khác: nơi nào có lớp lót bề mặt hoặc tuyến, nơi đó có nguy cơ carcinoma.

Có cách nào phòng ngừa carcinoma không?

Hoàn toàn có thể giảm đáng kể nguy cơ bằng lối sống chủ động:

– Không hút thuốc – yếu tố hàng đầu gây carcinoma phổi, bàng quang, đầu cổ.
– Bảo vệ da khỏi nắng gắt: dùng kem chống nắng, mũ, áo chống tia UV – phòng BCC/SCC.
– Ăn nhiều rau củ, chất xơ; hạn chế thịt đỏ và đồ chế biến sẵn – giảm nguy cơ carcinoma đại trực tràng.
– Duy trì cân nặng hợp lý và tập thể dục đều đặn – liên quan đến giảm nguy cơ carcinoma vú, nội mạc tử cung.
– Tiêm vắc xin HPV – phòng carcinoma cổ tử cung và một số ung thư đầu cổ.
– Khám sàng lọc định kỳ: nội soi đại tràng, chụp nhũ ảnh, PSA… giúp phát hiện trước khi triệu chứng xuất hiện.

Carcinoma có thể chữa khỏi hoàn toàn nếu phát hiện sớm không?

Có – và đây là thông điệp tôi luôn nhấn mạnh với bệnh nhân.

Với nhiều loại carcinoma (đặc biệt là da, vú, đại trực tràng, cổ tử cung), phát hiện ở giai đoạn khu trú (chưa xâm lấn sâu hay di căn) thì tỷ lệ chữa khỏi có thể lên đến 90–99%.

Ví dụ:
– Carcinoma tế bào đáy da: gần như 100% khỏi nếu cắt bỏ đủ rộng.
– Carcinoma vú giai đoạn 0 (ung thư tại chỗ): tỷ lệ sống sau 10 năm >95%.

Do đó, đừng đợi có triệu chứng mới đi khám. Sàng lọc định kỳ không chỉ cứu mạng – mà còn giúp bạn tránh được những điều trị nặng nề về sau.

Carcinoma không phải là “ung thư bí ẩn” – mà là dạng ung thư phổ biến nhất, bắt nguồn từ lớp tế bào bao phủ cơ thể và cơ quan. Điều quan trọng không phải là sợ từ “ung thư”, mà là hiểu rõ loại nào, ở đâu, và phát hiện sớm. Với y học hiện đại, nhiều carcinoma hoàn toàn có thể chữa khỏi – nếu bạn hành động kịp thời.