Viêm ruột là gì và có phải là bệnh viêm ruột (IBD) không?

Dạo gần đây tôi thường xuyên bị đau bụng, tiêu chảy kéo dài, đôi khi còn thấy phân có nhầy hoặc máu. Nghe người quen nói có thể tôi bị “viêm ruột”, nhưng lại có người bảo đó là bệnh IBD – nghe rất nghiêm trọng. Tôi thực sự hoang mang không biết viêm ruột thông thường có khác gì IBD, và liệu tình trạng của mình có đáng lo không?

Chuyên viên tư vấn

Đã trả lời: Ngày

Chào bạn,
Viêm ruột là thuật ngữ chung để chỉ tình trạng niêm mạc ruột bị viêm, có thể do nhiễm trùng, phản ứng miễn dịch bất thường hoặc các yếu tố khác. Trong đó, bệnh viêm ruột (IBD – Inflammatory Bowel Disease) là một nhóm bệnh mạn tính, bao gồm viêm loét đại tràng và bệnh Crohn, khác hoàn toàn với viêm ruột cấp do vi khuẩn, virus hay thức ăn. Tôi sẽ giải thích rõ hơn để bạn hiểu đúng và biết cách xử trí phù hợp.

Viêm ruột là gì và có phải là bệnh viêm ruột (IBD) không?

Viêm ruột là tình trạng viêm ở bất kỳ đoạn nào của ruột (ruột non, ruột già hoặc cả hai). Tuy nhiên, không phải mọi trường hợp viêm ruột đều là IBD.

– Viêm ruột cấp tính thường do nhiễm trùng (vi khuẩn như Salmonella, E. coli; virus như norovirus; ký sinh trùng như Giardia), thường khởi phát đột ngột, kéo dài vài ngày đến 1–2 tuần và tự khỏi nếu được chăm sóc đúng cách.
– Bệnh viêm ruột (IBD) là rối loạn tự miễn mạn tính, trong đó hệ miễn dịch tấn công chính niêm mạc ruột dù không có tác nhân gây bệnh rõ ràng. IBD không tự khỏi, tiến triển dai dẳng và cần điều trị dài hạn.

Trong phòng khám, tôi thường gặp nhiều bệnh nhân lo lắng rằng mình bị IBD chỉ vì tiêu chảy vài ngày – nhưng thực tế, phần lớn là viêm ruột cấp do nhiễm trùng hoặc rối loạn tiêu hóa thông thường.

Nguyên nhân phổ biến gây viêm ruột cấp tính

– Nhiễm vi khuẩn: qua thực phẩm bẩn, nước ô nhiễm (ví dụ: Campylobacter, Shigella, Clostridioides difficile).
– Nhiễm virus: phổ biến nhất là norovirus, rotavirus – đặc biệt ở trẻ nhỏ.
– Ký sinh trùng: như Giardia lamblia hoặc Entamoeba histolytica.
– Dùng kháng sinh kéo dài: làm mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột, dẫn đến viêm ruột do C. difficile.
– Dị ứng hoặc không dung nạp thực phẩm: ví dụ dị ứng sữa, gluten (ở người mắc bệnh Celiac).

Các triệu chứng điển hình của viêm ruột

– Đau quặn bụng, thường ở vùng quanh rốn hoặc hạ vị.
– Tiêu chảy (có thể ra nước, có nhầy, đôi khi lẫn máu).
– Buồn nôn, nôn, chán ăn.
– Sốt nhẹ đến trung bình (nếu do nhiễm trùng).
– Mệt mỏi, mất nước (khô miệng, tiểu ít, da nhăn nheo).

Ở IBD, triệu chứng thường kéo dài >4 tuần, kèm sụt cân, thiếu máu, sốt dai dẳng và phân có máu thường xuyên – khác với viêm ruột cấp tự giới hạn.

Viêm ruột có nguy hiểm không và khi nào cần đi gặp bác sĩ?

Viêm ruột cấp do nhiễm trùng thường lành tính, nhưng có thể nguy hiểm nếu:
– Mất nước nặng (tim đập nhanh, chóng mặt, lơ mơ).
– Tiêu chảy kéo dài >2 ngày ở người lớn (>24 giờ ở trẻ nhỏ).
– Phân có máu tươi hoặc đen.
– Sốt cao >38.5°C.
– Đau bụng dữ dội, không giảm khi nghỉ ngơi.

Với IBD, nguy cơ còn lớn hơn: tổn thương ruột tiến triển âm thầm, dẫn đến hẹp ruột, thủng ruột hoặc ung thư đại trực tràng nếu không kiểm soát tốt.

Bạn nên đi khám nếu: triệu chứng không cải thiện sau 2 ngày tự chăm sóc, hoặc có bất kỳ dấu hiệu cảnh báo nào nêu trên.

Biến chứng có thể xảy ra nếu không điều trị viêm ruột

– Mất nước và điện giải: đặc biệt nguy hiểm ở trẻ em và người già.
– Viêm ruột hoại tử (hiếm, nhưng đe dọa tính mạng).
– Hẹp hoặc thủng ruột: thường gặp trong IBD không kiểm soát.
– Suy dinh dưỡng, thiếu máu mạn tính: do hấp thu kém kéo dài.
– Tăng nguy cơ ung thư đại trực tràng: ở bệnh nhân IBD kéo dài >8–10 năm.

Chế độ ăn cho người bị viêm ruột: nên ăn gì và kiêng gì?

Nên ăn:
– Thực phẩm dễ tiêu: cháo, súp, cơm trắng, khoai lang nghiền.
– Chuối, táo nạo, bánh mì trắng (theo nguyên tắc BRAT – Banana, Rice, Applesauce, Toast).
– Uống đủ nước, oresol nếu tiêu chảy nhiều.
– Khi hồi phục: bổ sung men vi sinh (probiotics) từ sữa chua không đường.

Nên kiêng:
– Đồ cay, dầu mỡ, chiên xào.
– Sữa và chế phẩm từ sữa (nếu không dung nạp lactose).
– Caffeine, rượu bia, nước ngọt có gas.
– Rau sống, trái cây nhiều xơ (khi đang tiêu chảy cấp).

Với IBD, chế độ ăn cần cá nhân hóa theo giai đoạn bệnh – tôi thường hướng dẫn bệnh nhân ghi nhật ký ăn uống để theo dõi phản ứng.

Chẩn đoán viêm ruột bằng cách nào?

– Hỏi bệnh sử và khám lâm sàng: thời gian, tính chất đau, phân, yếu tố khởi phát.
– Xét nghiệm phân: tìm vi khuẩn, ký sinh trùng, máu ẩn.
– Xét nghiệm máu: đánh giá viêm (CRP, bạch cầu), thiếu máu, điện giải.
– Nội soi đại tràng + sinh thiết: tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán IBD.
– Chụp CT/MRI bụng: nếu nghi ngờ biến chứng như áp xe, thủng ruột.

Các phương pháp điều trị viêm ruột hiện nay

Với viêm ruột cấp do nhiễm trùng:
– Bù nước và điện giải là ưu tiên hàng đầu.
– Hầu hết không cần kháng sinh, trừ khi do vi khuẩn nặng (ví dụ Shigella, C. difficile).
– Tránh dùng thuốc cầm tiêu chảy nếu có sốt hoặc máu trong phân.

Với IBD:
– Thuốc chống viêm: 5-ASA (mesalazine), corticosteroid.
– Ức chế miễn dịch: azathioprine, methotrexate.
– Thuốc sinh học: anti-TNF (infliximab, adalimumab) – dùng khi bệnh nặng hoặc không đáp ứng điều trị thông thường.
– Phẫu thuật: cắt đoạn ruột trong trường hợp hẹp, thủng hoặc ung thư.

Viêm ruột có thể là phản ứng tạm thời do nhiễm trùng, nhưng cũng có thể là biểu hiện đầu tiên của một bệnh mạn tính như IBD. Đừng chủ quan nếu triệu chứng kéo dài hoặc tái phát nhiều lần. Việc chẩn đoán sớm – đặc biệt là phân biệt giữa viêm ruột cấp và IBD – sẽ giúp bạn tránh được biến chứng nghiêm trọng và có hướng điều trị phù hợp. Nếu bạn đang lo lắng về các dấu hiệu của mình, hãy đi khám chuyên khoa tiêu hóa để được đánh giá toàn diện.