Tại sao bị rối loạn tiêu hóa?

Chào bạn! Tôi hiểu cảm giác bất an khi hệ tiêu hóa “nổi loạn” – nó không chỉ ảnh hưởng đến sinh hoạt mà còn khiến bạn lo lắng về sức khỏe tổng thể. Rối loạn tiêu hóa thường không phải là một bệnh riêng lẻ, mà là tập hợp các triệu chứng phản ánh sự mất cân bằng trong hoạt động của đường ruột, có thể do lối sống, tâm lý hoặc bệnh lý tiềm ẩn gây ra.

Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến và cách nhận biết để bạn chủ động hơn trong việc chăm sóc bản thân.

Nguyên nhân phổ biến gây rối loạn tiêu hóa

– Chế độ ăn thiếu khoa học: Ăn quá nhiều đồ cay, dầu mỡ, thực phẩm chế biến sẵn, uống nhiều cà phê, rượu bia hoặc bỏ bữa thường xuyên có thể làm rối loạn nhu động ruột và thay đổi hệ vi sinh đường ruột.

– Căng thẳng, lo âu kéo dài: Hệ tiêu hóa và não bộ có mối liên hệ chặt chẽ qua “trục ruột – não”. Khi bạn stress, hệ thần kinh ruột bị kích thích, dẫn đến đau bụng, táo bón hoặc tiêu chảy – dù không có tổn thương thực thể.

– Tác dụng phụ của thuốc: Kháng sinh (làm mất cân bằng vi khuẩn có lợi), thuốc giảm đau NSAIDs (gây kích ứng niêm mạc dạ dày), hay thuốc điều trị huyết áp, trầm cảm… đều có thể ảnh hưởng tiêu hóa.

– Lối sống ít vận động: Ngồi lâu, ít đi lại làm chậm nhu động ruột, dễ gây đầy bụng, táo bón. Thiếu ngủ và hút thuốc cũng làm suy giảm chức năng tiêu hóa.

– Nhiễm khuẩn hoặc ngộ độc thực phẩm: Ăn phải thực phẩm nhiễm khuẩn (như Salmonella, E. coli) gây rối loạn tiêu hóa cấp tính với nôn, tiêu chảy, sốt – thường khởi phát trong vài giờ đến 1–2 ngày sau ăn.

– Dị ứng hoặc không dung nạp thực phẩm: Không dung nạp lactose (trong sữa), gluten (trong lúa mì) hoặc các chất phụ gia có thể gây đầy hơi, tiêu chảy, buồn nôn sau khi ăn – dù thực phẩm đó an toàn với người khác.

Dấu hiệu cảnh báo cần đi khám ngay

Bạn nên chủ động gặp bác sĩ nếu xuất hiện các biểu hiện sau:

– Đau bụng dữ dội hoặc kéo dài trên 2 tuần không rõ nguyên nhân.

– Sụt cân không chủ ý, mệt mỏi kéo dài.

– Phân có máu, đen hoặc nhầy mũi.

– Nôn ói liên tục, không ăn uống được.

– Triệu chứng xuất hiện sau 50 tuổi hoặc có tiền sử gia đình mắc bệnh lý tiêu hóa (ung thư đại trực tràng, viêm ruột…).

Những dấu hiệu này có thể là biểu hiện của các bệnh lý nghiêm trọng như viêm loét dạ dày, hội chứng ruột kích thích (IBS), bệnh Crohn, viêm đại tràng, hoặc thậm chí là ung thư đường tiêu hóa.

Cách giảm triệu chứng và phòng ngừa tái phát

– Điều chỉnh chế độ ăn: Ăn đúng giờ, đủ chất xơ (rau, trái cây, ngũ cốc nguyên cám), uống đủ nước (1.5–2 lít/ngày), hạn chế đồ cay, béo, caffeine và rượu bia.

– Quản lý căng thẳng: Tập thở sâu, thiền, yoga hoặc đi bộ nhẹ nhàng mỗi ngày giúp ổn định hoạt động ruột.

– Không lạm dụng thuốc: Tránh tự ý dùng kháng sinh hoặc thuốc giảm đau kéo dài. Nếu đang dùng thuốc gây rối loạn tiêu hóa, hãy trao đổi với bác sĩ để điều chỉnh.

– Tăng cường vận động: Duy trì 30 phút vận động nhẹ mỗi ngày (đi bộ, đạp xe) giúp kích thích nhu động ruột và cải thiện tiêu hóa.

– Theo dõi phản ứng với thực phẩm: Ghi nhật ký ăn uống để phát hiện loại thực phẩm gây triệu chứng – đặc biệt nếu nghi ngờ không dung nạp lactose hoặc gluten.

Khi nào nên dùng men vi sinh (probiotics)?

Men vi sinh có thể hỗ trợ phục hồi hệ vi sinh đường ruột, đặc biệt sau khi dùng kháng sinh hoặc trong hội chứng ruột kích thích. Tuy nhiên, không phải loại men nào cũng phù hợp với mọi người. Tôi thường khuyên bệnh nhân chọn chủng men có bằng chứng lâm sàng rõ ràng (như Lactobacillus rhamnosus GG, Bifidobacterium infantis) và dùng đủ liệu trình (ít nhất 2–4 tuần) để thấy hiệu quả.

Rối loạn tiêu hóa tuy thường lành tính nhưng nếu tái phát nhiều lần, có thể là “tiếng nói” của cơ thể báo hiệu sự mất cân bằng sâu hơn – từ thói quen sống đến bệnh lý tiềm ẩn. Đừng chủ quan với những cơn đau bụng “quen thuộc”, vì nhiều bệnh lý tiêu hóa chỉ được phát hiện khi đã tiến triển. Hãy lắng nghe cơ thể, điều chỉnh lối sống sớm, và đừng ngần ngại đi khám nếu triệu chứng kéo dài – đó là cách tốt nhất để bảo vệ sức khỏe đường ruột lâu dài.