Thần kinh tọa là gì và tại sao lại đau lan từ lưng xuống chân?

“Dạo gần đây, tôi thường xuyên bị đau nhói từ thắt lưng chạy dọc xuống mông, đùi rồi cả cẳng chân. Có hôm đau đến mức không thể đứng dậy nổi. Nghe người quen nói có thể tôi bị thần kinh tọa, nhưng thật sự tôi không hiểu rõ đó là gì và có nguy hiểm không. Bác sĩ có thể giải thích giúp tôi được không?”

Chuyên viên tư vấn

Chào bạn,
Thần kinh tọa không phải là một bệnh, mà là tên gọi của dây thần kinh dài nhất trong cơ thể, kéo dài từ thắt lưng xuống tận gót chân. Khi dây thần kinh này bị chèn ép hoặc kích thích — thường do thoát vị đĩa đệm, thoái hóa cột sống hay co cứng cơ — bạn sẽ cảm thấy đau lan dọc theo đường đi của nó, kèm theo tê, yếu hoặc nóng rát ở chân. Đây chính là hội chứng đau thần kinh tọa mà nhiều người vẫn nhắc đến.

Thần kinh tọa nằm ở đâu và có vai trò gì?

Thần kinh tọa (sciatic nerve) bắt nguồn từ rễ thần kinh L4 đến S3 ở vùng thắt lưng – cùng cụt, hợp thành một bó thần kinh dày, chạy qua mông, mặt sau đùi, cẳng chân và đến tận bàn chân. Nó chi phối:

– Cảm giác cho phần lớn da mặt sau đùi, cẳng chân và bàn chân.
– Vận động cho các cơ duỗi hông, gập gối và một số cơ ở cẳng chân, bàn chân.

Nói cách khác, nếu thần kinh tọa bị tổn thương, bạn không chỉ đau mà còn có thể giảm sức mạnh khi đi lại, mất thăng bằng hoặc teo cơ nếu để lâu.

Nguyên nhân phổ biến gây đau thần kinh tọa

– Thoát vị đĩa đệm thắt lưng: Chiếm hơn 90% trường hợp — nhân nhầy tràn ra ngoài chèn ép rễ thần kinh.
– Thoái hóa cột sống: Gai xương, hẹp ống sống chèn vào rễ thần kinh tọa.
– Hội chứng cơ hình lê: Cơ mông co thắt bất thường đè lên thần kinh tọa khi ngồi lâu hoặc vận động sai tư thế.
– Chấn thương hoặc khối u: Hiếm gặp hơn, nhưng cũng có thể chèn ép thần kinh.
– Thai kỳ: Tử cung lớn chèn ép lên dây thần kinh, thường tự hết sau sinh.

Dấu hiệu cảnh báo bạn nên đi khám ngay

– Đau lan từ lưng xuống chân kéo dài hơn 1–2 tuần không đỡ.
– Tê bì, yếu cơ, khó nhấc chân hoặc đi bộ khập khiễng.
– Mất kiểm soát tiểu tiện hoặc đại tiện — đây là dấu hiệu cấp cứu (hội chứng đuôi ngựa).
– Đau tăng nặng khi ho, hắt hơi hoặc rặn.

Trong phòng khám, tôi từng gặp nhiều bệnh nhân chủ quan vì nghĩ “chỉ là đau lưng thông thường”, đến khi teo cơ mới đi chụp MRI — lúc đó tổn thương đã khá nặng.

Cách giảm đau và phòng ngừa tái phát hiệu quả

– Nghỉ ngơi hợp lý: Tránh mang vác nặng, ngồi lâu hoặc cúi gập lưng đột ngột.
– Chườm ấm/lạnh: 15–20 phút mỗi lần giúp giảm viêm và thư giãn cơ.
– Tập vật lý trị liệu: Các bài kéo giãn nhẹ (như tư thế “gối – ngực”) hoặc tăng cường cơ bụng – lưng giúp giải áp cho cột sống.
– Kiểm soát cân nặng: Giảm áp lực lên cột sống thắt lưng.
– Không tự ý dùng thuốc giảm đau kéo dài: Có thể che lấp triệu chứng, làm chậm chẩn đoán.

Đau thần kinh tọa tuy thường lành tính và đáp ứng tốt với điều trị bảo tồn, nhưng không nên xem nhẹ nếu triệu chứng dai dẳng hoặc tiến triển nặng. Việc xác định đúng nguyên nhân — qua thăm khám lâm sàng và hình ảnh học — sẽ giúp bạn tránh được biến chứng như teo cơ hay rối loạn cảm giác vĩnh viễn. Nếu cơn đau ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày, hãy đi khám chuyên khoa cơ xương khớp hoặc thần kinh cột sống càng sớm càng tốt.