Sa sút trí tuệ có chữa được không và dấu hiệu nhận biết sớm?
Chào bạn,
Câu hỏi của bạn rất đáng quan tâm – và tôi hiểu rõ nỗi lo khi chứng kiến người thân thay đổi về trí nhớ và hành vi. Sa sút trí tuệ không phải là một bệnh đơn lẻ, mà là hội chứng do nhiều nguyên nhân gây ra, trong đó phổ biến nhất là bệnh Alzheimer. Một số dạng sa sút trí tuệ có thể điều trị hoặc làm chậm tiến triển nếu phát hiện sớm, nhưng phần lớn các trường hợp hiện nay chưa thể “chữa khỏi hoàn toàn”.
Dưới đây, tôi sẽ giải thích rõ hơn để bạn hiểu bản chất vấn đề, cách nhận biết sớm và những việc cần làm ngay từ bây giờ.
Nguyên nhân phổ biến gây sa sút trí tuệ
Sa sút trí tuệ xảy ra khi các tế bào thần kinh trong não bị tổn thương hoặc chết đi, dẫn đến suy giảm chức năng nhận thức. Một số nguyên nhân thường gặp bao gồm:
– Bệnh Alzheimer: chiếm 60–70% trường hợp, đặc trưng bởi sự tích tụ protein amyloid và tau trong não.
– Sa sút trí tuệ mạch máu: do đột quỵ nhỏ lặp đi lặp lại làm tổn thương mô não.
– Bệnh Parkinson hoặc Lewy body dementia: kèm theo run, cứng cơ và ảo giác thị giác.
– Thiếu hụt vitamin B12, suy giáp, trầm cảm nặng hoặc tác dụng phụ thuốc: những nguyên nhân có thể đảo ngược nếu được chẩn đoán đúng.
– Chấn thương sọ não mạn tính (thường gặp ở vận động viên hoặc người cao tuổi hay té ngã).
Trong phòng khám, tôi từng gặp nhiều bệnh nhân bị chẩn đoán nhầm “lú lẫn tuổi già”, trong khi thực chất họ đang ở giai đoạn sớm của sa sút trí tuệ – điều này làm lỡ mất cơ hội can thiệp hiệu quả.
Dấu hiệu cảnh báo nên đi khám ngay
Không phải ai hay quên cũng bị sa sút trí tuệ, nhưng bạn nên lưu ý nếu xuất hiện ít nhất hai trong các dấu hiệu sau kéo dài trên 2 tuần:
– Quên thông tin vừa học, lặp lại câu hỏi nhiều lần trong ngày.
– Khó hoàn thành công việc quen thuộc (nấu ăn, quản lý tiền bạc).
– Lẫn lộn thời gian, địa điểm, thậm chí không nhận ra người thân.
– Thay đổi tính cách rõ rệt: dễ cáu gắt, thu mình, hoang tưởng.
– Mất khả năng phán đoán (ví dụ: mặc áo mưa giữa trời nắng, cho người lạ vào nhà).
Đặc biệt, nếu triệu chứng xuất hiện đột ngột sau một cơn đột quỵ, đó có thể là sa sút trí tuệ mạch máu – cần can thiệp y tế khẩn trương.
Cách hỗ trợ và làm chậm tiến triển bệnh
Hiện chưa có thuốc “chữa khỏi” Alzheimer, nhưng can thiệp sớm giúp duy trì chất lượng cuộc sống lâu hơn:
– Dùng thuốc theo chỉ định: như donepezil, rivastigmine – giúp tăng acetylcholine, chất dẫn truyền thần kinh bị suy giảm.
– Kiểm soát bệnh nền: huyết áp, tiểu đường, mỡ máu – vì chúng làm tăng nguy cơ tổn thương mạch máu não.
– Kích thích nhận thức: trò chuyện, chơi cờ, đọc sách, nghe nhạc quen thuộc – giúp “tập thể dục” cho não.
– Tạo môi trường an toàn: dán nhãn đồ dùng, lắp tay vịn, tránh cầu thang dốc để phòng té ngã.
– Hỗ trợ tâm lý cho cả người bệnh và người chăm sóc: vì căng thẳng kéo dài làm trầm trọng thêm triệu chứng.
Tôi luôn khuyên gia đình: đừng đợi “quên nhiều mới đi khám”. Can thiệp ở giai đoạn nhẹ – khi người bệnh vẫn nhận thức được phần nào – hiệu quả điều trị cao gấp nhiều lần.
Những yếu tố nguy cơ có thể phòng ngừa
Khoảng 40% ca sa sút trí tuệ có liên quan đến yếu tố nguy cơ có thể thay đổi, theo nghiên cứu Lancet Commission 2020:
– Hút thuốc, lối sống ít vận động, béo phì.
– Trình độ học vấn thấp (do thiếu kích thích trí não từ sớm).
– Cô đơn xã hội và trầm cảm kéo dài.
– Chấn thương đầu không được xử trí.
– Ô nhiễm không khí và ngủ kém (ngưng thở khi ngủ).
Ngược lại, duy trì hoạt động thể chất, chế độ ăn kiểu Địa Trung Hải (giàu rau, cá, dầu ô liu), kết nối xã hội và ngủ đủ là “lá chắn” mạnh mẽ bảo vệ não bộ theo thời gian.
Sa sút trí tuệ không phải là “số phận tất yếu” của tuổi già. Nhiều trường hợp có thể ổn định trong nhiều năm nếu được chẩn đoán sớm và quản lý toàn diện – từ y tế, dinh dưỡng đến tâm lý. Nếu bạn thấy người thân có dấu hiệu bất thường, đừng chần chừ: hãy đưa họ đi khám chuyên khoa thần kinh hoặc lão khoa càng sớm càng tốt. Đôi khi, chỉ cần bổ sung vitamin B12 hay điều chỉnh thuốc đang dùng, trí nhớ có thể cải thiện rõ rệt. Nhưng nếu bỏ qua, cơ hội vàng sẽ trôi qua mãi mãi.
