Dùng thuốc kích thích có thể gây ảo tưởng thần kinh không?
Chào bạn,
Có, việc sử dụng thuốc kích thích (như methamphetamine, cocaine, hoặc thậm chí một số thuốc điều trị ADHD liều cao) có thể dẫn đến ảo tưởng – một dạng rối loạn nhận thức thuộc nhóm triệu chứng tâm thần. Đây không phải là “bệnh tâm thần nguyên phát” như tâm thần phân liệt, mà là rối loạn tâm thần do chất, trong đó ảo tưởng (tin vào điều sai lệch dù có bằng chứng ngược lại) là biểu hiện nổi bật.
Nguyên nhân gây ảo tưởng khi dùng thuốc kích thích
– Tăng quá mức dopamine trong não: Thuốc kích thích làm giải phóng ồ ạt dopamine – chất dẫn truyền thần kinh liên quan đến cảm giác khoái cảm và cảnh giác. Khi nồng độ dopamine tăng cao kéo dài, não bị “quá tải”, dẫn đến hoang tưởng, nghi ngờ, hoặc ảo giác.
– Thiếu ngủ kéo dài: Người dùng thuốc kích thích thường thức nhiều ngày liên tục, làm suy giảm chức năng nhận thức và dễ sinh ảo tưởng.
– Tổn thương thần kinh tạm thời hoặc vĩnh viễn: Lạm dụng lâu ngày có thể làm thay đổi cấu trúc và chức năng vùng não điều khiển nhận thức và cảm xúc (như vỏ não trước trán và hệ limbic).
– Tăng nhạy cảm với stress: Não bị kích thích quá mức trở nên dễ phản ứng thái quá với các kích thích môi trường, khiến người bệnh diễn giải sai thực tế (ví dụ: nghĩ tiếng động bình thường là ai đó đang rình rập).
Dấu hiệu cảnh báo cần can thiệp y tế ngay
– Tin chắc có người theo dõi, đầu độc, hoặc điều khiển mình (ảo tưởng bị hại).
– Nghe thấy tiếng nói không có thật (ảo thanh) hoặc thấy hình ảnh không tồn tại (ảo thị).
– Hành vi kích động, hung hăng, tự làm hại bản thân hoặc người khác.
– Mất khả năng phân biệt thực – ảo trong sinh hoạt hàng ngày.
Trong phòng khám, tôi từng gặp nhiều trường hợp trẻ tuổi nhập viện trong tình trạng hoang tưởng nặng sau một đêm “bay” bằng ma túy đá – họ tin rằng điện thoại bị cài thiết bị nghe lén, hoặc hàng xóm đang dùng sóng não điều khiển mình. Đây là cấp cứu tâm thần, cần xử trí kịp thời.
Hướng xử trí và phòng ngừa
– Ngừng ngay chất kích thích: Đây là bước đầu tiên và quan trọng nhất. Nhiều trường hợp ảo tưởng giảm rõ rệt trong 24–72 giờ sau khi ngưng thuốc.
– Theo dõi tại cơ sở y tế nếu triệu chứng nặng: Có thể cần dùng thuốc an thần ngắn hạn (như olanzapine hoặc risperidone) để kiểm soát hoang tưởng và kích động.
– Điều trị hỗ trợ tâm lý sau giai đoạn cấp: Tư vấn cai nghiện, liệu pháp nhận thức – hành vi để phục hồi chức năng nhận thức và ngăn tái phát.
– Không tự ý dùng thuốc an thần tại nhà: Việc dùng sai thuốc có thể làm trầm trọng thêm rối loạn tâm thần hoặc gây phụ thuộc mới.
Ảo tưởng do thuốc kích thích là biến chứng nghiêm trọng nhưng có thể hồi phục nếu được phát hiện và xử trí sớm. Tuy nhiên, nếu lạm dụng kéo dài, tổn thương não có thể trở thành mạn tính, khiến triệu chứng tâm thần dai dẳng ngay cả khi đã cai thuốc.
Nếu bạn thấy người thân có biểu hiện hoang tưởng sau khi dùng chất kích thích, đừng chần chừ – hãy đưa họ đến chuyên khoa tâm thần càng sớm càng tốt. Can thiệp kịp thời không chỉ cứu được sức khỏe tâm thần, mà còn có thể cứu được cả tính mạng.
