Dấu hiệu của trầm cảm là gì?

Chào bạn,
Cảm ơn bạn đã chia sẻ điều này – vì không phải ai cũng đủ dũng cảm để thừa nhận mình đang “sụp đổ” từ bên trong. Dấu hiệu của trầm cảm không chỉ là “buồn” đơn thuần, mà là một tổ hợp các thay đổi sâu sắc về cảm xúc, suy nghĩ, hành vi và thể chất kéo dài ít nhất 2 tuần. Nếu không được nhận diện và can thiệp kịp thời, trầm cảm có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống, thậm chí dẫn đến ý nghĩ tự tử.

Dưới đây, tôi sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về những biểu hiện đặc trưng, khi nào cần đi khám, và cách hỗ trợ bản thân hoặc người thân trong giai đoạn này.

Những dấu hiệu điển hình của trầm cảm

Trong nhiều năm làm việc tại phòng khám tâm thần, tôi gặp không ít bệnh nhân đến muộn – khi họ đã kiệt sức cả về thể chất lẫn tinh thần. Dưới đây là những dấu hiệu cốt lõi của trầm cảm lâm sàng (theo tiêu chuẩn chẩn đoán DSM-5):

– Tâm trạng buồn bã, trống rỗng hoặc tuyệt vọng gần như suốt ngày, kéo dài ít nhất 2 tuần.
– Mất hứng thú hoặc niềm vui với hầu hết các hoạt động trước đây từng yêu thích – kể cả ăn uống, giao tiếp, hay sở thích cá nhân.
– Thay đổi rõ rệt về cân nặng hoặc khẩu vị: sụt cân không chủ đích (hoặc tăng cân do ăn vô độ) vượt quá 5% trọng lượng cơ thể trong 1 tháng.
– Rối loạn giấc ngủ: mất ngủ (khó vào giấc, thức dậy sớm) hoặc ngủ quá nhiều (hypersomnia), gần như mỗi ngày.
– Mệt mỏi dai dẳng hoặc mất năng lượng, đến mức việc tắm rửa, dọn dẹp nhà cửa cũng trở thành gánh nặng.
– Cảm giác vô dụng, tự ti hoặc tội lỗi quá mức, thường kèm theo tự chỉ trích gay gắt, cho rằng mình “là gánh nặng”.
– Giảm khả năng tập trung, trí nhớ suy giảm, khó đưa ra quyết định – kể cả những việc đơn giản như chọn bữa ăn.
– Chậm chạp hoặc kích động tâm thần vận động: người ngoài có thể thấy bạn nói chậm, cử động ì ạch – hoặc ngược lại, bồn chồn, đi lại liên tục không lý do.
– Ý nghĩ về cái chết, tự tử hoặc lên kế hoạch tự hại bản thân – đây là dấu hiệu cấp cứu, cần can thiệp ngay.

Lưu ý: Trẻ em, thanh thiếu niên hoặc người lớn tuổi có thể biểu hiện trầm cảm khác biệt – ví dụ trẻ hay cáu gắt, người già than đau mỏi không rõ nguyên nhân.

Khi nào bạn nên đi khám chuyên khoa?

Không phải ai buồn cũng bị trầm cảm, nhưng nếu các triệu chứng trên kéo dài trên 2 tuần, ảnh hưởng đến công việc, học tập hoặc các mối quan hệ, thì bạn nên tìm đến bác sĩ tâm thần hoặc chuyên gia tâm lý.

Đặc biệt, hãy đi khám ngay nếu bạn có:

– Ý nghĩ tự tử, dù chỉ thoáng qua.
– Không thể thực hiện các sinh hoạt cơ bản (ăn, ngủ, vệ sinh).
– Cảm giác “bị tê liệt” về tinh thần – như thể đang sống mà không cảm nhận được gì.
– Đã thử nghỉ ngơi, chia sẻ với người thân nhưng tình trạng không cải thiện.

Tôi luôn nhấn mạnh với bệnh nhân: trầm cảm không phải là yếu đuối, mà là một rối loạn y khoa có thể điều trị hiệu quả – giống như tiểu đường hay tăng huyết áp.

Làm gì để hỗ trợ bản thân hoặc người thân nghi ngờ trầm cảm?

Nếu bạn đang nghi ngờ mình hoặc người thân có dấu hiệu trầm cảm, đừng vội tự chẩn đoán hay tự dùng thuốc. Thay vào đó:

– Nói chuyện với ai đó bạn tin tưởng – chỉ cần được lắng nghe đã là bước đầu quan trọng.
– Duy trì nhịp sinh hoạt đều đặn: cố gắng ngủ đúng giờ, ăn đủ bữa, vận động nhẹ (đi bộ 15–20 phút mỗi ngày).
– Hạn chế rượu bia, caffeine và mạng xã hội tiêu cực – chúng có thể làm trầm trọng thêm triệu chứng.
– Ghi lại cảm xúc hàng ngày để theo dõi diễn biến và chia sẻ với bác sĩ khi khám.
– Không tự ý dùng thuốc an thần hay thuốc ngủ – điều này có thể che lấp triệu chứng và làm chậm chẩn đoán chính xác.

Với người thân: hãy lắng nghe mà không phán xét, tránh nói “cố lên”, “có gì mà buồn” – vì điều đó khiến họ cảm thấy bị phủ nhận. Thay vào đó, bạn có thể nói: “Mình thấy cậu dạo này mệt mỏi quá. Mình ở đây, và sẵn sàng đi khám cùng cậu nếu cần.”

Dấu hiệu của trầm cảm thường âm thầm, dễ bị nhầm với stress hay “tâm trạng nhất thời”. Tuy nhiên, khi các triệu chứng kéo dài và ảnh hưởng đến cuộc sống, đó là lời kêu cứu từ tâm trí bạn – và cần được đáp lại bằng sự nghiêm túc.

Tôi luôn khuyên bệnh nhân: đừng đợi “tự hết”. Trầm cảm càng được điều trị sớm, hiệu quả càng cao, và nguy cơ tái phát càng thấp. Bạn xứng đáng được hỗ trợ – và hoàn toàn có thể khỏe lại.