Đa nhân cách là gì? Có phải là rối loạn tâm thần?
Chào bạn,
Câu hỏi của bạn rất đáng được quan tâm. “Đa nhân cách” – tên gọi phổ biến trong đời sống – thực chất là rối loạn nhân dạng phân ly (Dissociative Identity Disorder – DID), một tình trạng tâm thần phức tạp, thường bắt nguồn từ chấn thương tâm lý nặng nề trong thời thơ ấu. Đây không phải là hiện tượng “có nhiều linh hồn trong một cơ thể” như phim ảnh mô tả, mà là một cơ chế tự bảo vệ của tâm trí khi không thể đối diện với nỗi đau quá lớn.
Nguyên nhân và bản chất của rối loạn nhân dạng phân ly
Rối loạn này hình thành chủ yếu do chấn thương lặp đi lặp lại trong thời thơ ấu, đặc biệt là lạm dụng thể chất, tình dục hoặc bạo lực gia đình kéo dài. Khi trẻ không có khả năng trốn thoát hay phản kháng, tâm trí “tách rời” (dissociate) khỏi thực tại để bảo vệ bản thân – và theo thời gian, những mảnh ký ức, cảm xúc, vai trò sống khác nhau có thể phát triển thành những trạng thái nhân cách riêng biệt.
– Mỗi “nhân cách” (hay còn gọi là “alter”) có thể có giọng nói, sở thích, giới tính, thậm chí tuổi tác khác nhau.
– Chúng không “chiếm đoạt” cơ thể một cách kịch tính như trong phim, mà thường xuất hiện khi người bệnh gặp stress hoặc kích hoạt bởi yếu tố gợi nhớ chấn thương.
– Người bệnh không giả vờ – họ thực sự trải nghiệm sự gián đoạn trong nhận thức, ký ức và bản sắc.
Dấu hiệu cảnh báo bạn nên đi khám chuyên khoa tâm thần
Nếu bạn hoặc người thân có các biểu hiện sau kéo dài và ảnh hưởng đến cuộc sống, hãy tìm đến bác sĩ tâm thần hoặc nhà tâm lý lâm sàng có kinh nghiệm về rối loạn phân ly:
– Mất trí nhớ rõ rệt: quên các sự kiện quan trọng, khoảng trống thời gian dài không giải thích được.
– Thay đổi tính cách đột ngột: giọng nói, cách viết, thái độ thay đổi mà bản thân không kiểm soát được.
– Cảm giác “không phải là mình” (depersonalization) hoặc “thế giới xung quanh không thật” (derealization).
– Tự nói chuyện với chính mình, hoặc người khác báo rằng bạn “hành xử như người khác”.
– Triệu chứng kèm theo: trầm cảm nặng, lo âu, tự làm hại bản thân, rối loạn giấc ngủ kéo dài.
Trong phòng khám, tôi từng gặp nhiều bệnh nhân bị chẩn đoán nhầm là “tâm thần phân liệt” hoặc “rối loạn lưỡng cực” trong nhiều năm, chỉ vì các bác sĩ không hỏi kỹ về tiền sử chấn thương thời thơ ấu.
Hướng điều trị và hỗ trợ hiệu quả cho người bị DID
Hiện nay, không có thuốc đặc trị cho DID, nhưng điều trị tâm lý chuyên sâu có thể giúp người bệnh tích hợp các phần bị phân mảnh của bản thân, khôi phục tính liên tục của ký ức và cải thiện chất lượng sống.
– Liệu pháp tâm lý dài hạn là nền tảng: thường kéo dài nhiều năm, tập trung vào việc xây dựng lòng tin, xử lý chấn thương gốc rễ và giúp các “nhân cách” hợp tác thay vì xung đột.
– Liệu pháp dựa trên chánh niệm và điều hòa cảm xúc giúp bệnh nhân ở “trong hiện tại”, giảm tần suất phân ly.
– Thuốc hỗ trợ (nếu cần): như thuốc chống trầm cảm, chống lo âu – chỉ dùng để kiểm soát triệu chứng kèm, không chữa được DID.
– Tránh thôi miên không có kiểm soát: dù có thể giúp tiếp cận ký ức, nhưng nếu thực hiện sai cách, nó có thể gây tái chấn thương.
Rối loạn nhân dạng phân ly là hệ quả của nỗi đau sâu sắc, chứ không phải “bệnh điên” hay “hư hỏng tâm trí”. Người bệnh cần sự thấu hiểu, kiên nhẫn và hỗ trợ chuyên môn, chứ không phải sự kỳ thị. Nếu bạn đang nghi ngờ mình có dấu hiệu DID, đừng tự kết luận hay tìm kiếm chẩn đoán trên mạng. Hãy tìm một chuyên gia tâm thần có kinh nghiệm về rối loạn phân ly – vì chẩn đoán sai có thể làm trầm trọng thêm tổn thương.
Trong nhiều trường hợp, với điều trị đúng hướng, người bệnh DID hoàn toàn có thể sống ổn định, có công việc, gia đình và mối quan hệ lành mạnh. Quá trình này không dễ, nhưng hoàn toàn có hy vọng.
