Bị đau đầu: Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và cách điều trị hiệu quả

Chào bạn,

Cảm ơn bạn đã chia sẻ. Bị đau đầu là một trong những lý do khiến bệnh nhân tìm đến phòng khám thần kinh nhiều nhất – và điều đáng mừng là đa số các trường hợp đều lành tính. Tuy nhiên, cơn đau đầu cũng có thể là “tiếng nói” của cơ thể khi có điều gì đó bất thường đang diễn ra, từ đơn giản như thiếu ngủ, đến nghiêm trọng như tổn thương não. Trong bài viết này, tôi sẽ giúp bạn hiểu rõ: bị đau đầu là gì, nguyên nhân phổ biến và hiếm gặp, cách nhận biết các dấu hiệu nguy hiểm, cũng như hướng điều trị và phòng ngừa hiệu quả dựa trên kinh nghiệm lâm sàng của tôi.

Đau đầu là gì?

Đau đầu không phải là một bệnh riêng lẻ, mà là triệu chứng – một tín hiệu cảnh báo từ hệ thần kinh trung ương. Về bản chất, đó là cảm giác đau hoặc khó chịu xuất hiện ở vùng da đầu, trán, thái dương, gáy, hoặc sâu bên trong hộp sọ. Cơn đau có thể:

– Khu trú ở một bên (như đau nửa đầu),
– Lan tỏa quanh đầu như “băng siết chặt” (đau đầu căng cơ),
– Hoặc tập trung dữ dội quanh một mắt (đau đầu cụm).

Điều quan trọng cần nhớ: não bộ không có thụ thể đau, nên cơn đau đầu không đến từ mô não, mà từ các cấu trúc xung quanh như mạch máu, màng não, cơ, dây thần kinh sọ, hoặc khớp thái dương – hàm.

Nguyên nhân gây đau đầu

Nguyên nhân gây bị đau đầu được chia thành hai nhóm lớn: nguyên phát và thứ phát – sự phân biệt này cực kỳ quan trọng trong chẩn đoán và điều trị.

Đau đầu nguyên phát

Đây là nhóm chiếm hơn 90% các trường hợp đau đầu. Cơn đau không do tổn thương thực thể, mà liên quan đến rối loạn chức năng thần kinh – mạch máu hoặc cơ – thần kinh. Ba loại chính gồm:

– Đau đầu căng cơ: Loại phổ biến nhất, thường do stress, tư thế xấu, làm việc máy tính lâu. Cảm giác như có dây thun siết quanh đầu.
– Đau nửa đầu (migraine): Cơn đau nhói, giật theo nhịp mạch, thường ở một bên, kèm buồn nôn, sợ ánh sáng/âm thanh. Có thể có “aura” – dấu hiệu báo trước như nhìn thấy vệt sáng, tê bì.
– Đau đầu cụm (cluster headache): Hiếm nhưng cực kỳ đau, xảy ra theo “chu kỳ” (cụm), thường vào cùng giờ mỗi đêm, kéo dài 15–180 phút, kèm đỏ mắt, chảy nước mũi cùng bên.

Đau đầu thứ phát

Đây là cơn đau do một bệnh lý nền gây ra – và đôi khi rất nguy hiểm. Trong phòng khám, tôi luôn cảnh giác với nhóm này nếu bệnh nhân có yếu tố nguy cơ hoặc triệu chứng “đỏ”. Các nguyên nhân bao gồm:

– Nhiễm trùng: Viêm màng não, viêm xoang cấp, sốt xuất huyết.
– Chấn thương sọ não: Dù nhẹ, vẫn có thể gây đau đầu kéo dài.
– Tăng huyết áp ác tính: Đau đầu dữ dội, kèm nhìn mờ, nôn.
– U não hoặc dị dạng mạch máu: Hiếm, nhưng cần loại trừ nếu đau đầu mới xuất hiện sau 50 tuổi, tiến triển nặng dần.
– Lạm dụng thuốc giảm đau: Dùng quá 10–15 ngày/tháng có thể gây “đau đầu hồi ứng” – càng uống thuốc, càng đau.
– Đột quỵ hoặc xuất huyết não: Đau đầu “sét đánh” – đột ngột, dữ dội nhất đời.

Đối tượng nguy cơ cao bị đau đầu

Mặc dù ai cũng có thể bị đau đầu, một số nhóm có nguy cơ cao hơn:

– Người làm việc trí óc áp lực cao, đặc biệt dân văn phòng, thường xuyên căng thẳng, ngồi sai tư thế.
– Phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ: Do dao động estrogen – đặc biệt quanh kỳ kinh, mang thai, hoặc dùng thuốc tránh thai.
– Người có tiền sử gia đình bị đau nửa đầu: Yếu tố di truyền chiếm đến 60–70%.
– Người ngủ không đủ, ngủ không sâu, hoặc bị ngưng thở khi ngủ.
– Người nghiện caffeine hoặc rượu bia: Cai đột ngột caffeine cũng gây đau đầu “cai nghiện”.
– Trẻ em và thanh thiếu niên: Tỷ lệ đau đầu đang tăng do áp lực học tập và lạm dụng thiết bị điện tử.

Triệu chứng của cơn đau đầu

Triệu chứng giúp phân biệt loại đau đầu – từ đó định hướng điều trị chính xác.

Triệu chứng đau đầu căng cơ

– Đau âm ỉ, đều hai bên đầu, như “mũ sắt” chụp xuống.
– Không kèm buồn nôn, nôn, không nhạy cảm ánh sáng.
– Cơn đau thường xuất hiện cuối ngày, sau giờ làm việc căng thẳng.
– Có thể kéo dài vài giờ đến vài ngày, nhưng hiếm khi ảnh hưởng nặng đến sinh hoạt.

Triệu chứng đau nửa đầu

– Đau một bên, kiểu nhói, giật theo nhịp tim.
– Kéo dài 4–72 giờ nếu không điều trị.
– Kèm buồn nôn/nôn, sợ ánh sáng (photophobia), sợ tiếng động (phonophobia).
– Một số người có aura: Nhìn thấy điểm sáng, đường zigzag, tê mặt, khó nói – kéo dài 5–60 phút trước cơn đau.
– Vận động nhẹ (đi bộ) thường làm đau tăng, khác với đau đầu căng cơ.

Triệu chứng đau đầu cụm

– Đau dữ dội, như “dao đâm” hoặc “búa bổ”, khu trú quanh mắt hoặc thái dương một bên.
– Cơn kéo dài 15–180 phút, thường xuất hiện vào ban đêm, cùng giờ mỗi ngày.
– Kèm mắt đỏ, chảy nước mắt, sụp mi, nghẹt mũi hoặc chảy nước mũi cùng bên.
– Bệnh nhân thường bồn chồn, đi đi lại lại – không nằm yên được (khác với đau nửa đầu thường muốn nằm yên).

Các dấu hiệu nguy hiểm khi đau đầu

Hầu hết bị đau đầu là lành tính, nhưng bạn cần đi khám ngay nếu có bất kỳ dấu hiệu “đỏ” (red flag) sau:

– Đau đầu “sét đánh”: Đột ngột, dữ dội nhất trong đời, đạt đỉnh trong vài giây – có thể là xuất huyết dưới nhện.
– Đau đầu mới xuất hiện sau 50 tuổi: Cảnh giác u não, viêm động mạch thái dương.
– Đau đầu tiến triển nặng dần trong vài tuần/tháng.
– Kèm sốt, cứng gáy, lú lẫn, co giật: Gợi ý viêm màng não.
– Xuất hiện sau chấn thương đầu, dù nhẹ.
– Kèm yếu liệt, tê bì, nói ngọng, nhìn đôi: Dấu hiệu đột quỵ.
– Đau đầu khi ho, hắt hơi, rặn: Có thể do tăng áp lực nội sọ.
– Đau đầu buổi sáng kèm nôn vọt: Cảnh giác u não.

Đánh giá và chẩn đoán tình trạng đau nhức đầu

Chẩn đoán đau đầu chủ yếu dựa vào bệnh sử chi tiết – chứ không phải xét nghiệm. Tôi thường dành 15–20 phút để hỏi kỹ từng yếu tố.

Chẩn đoán lâm sàng

Tôi sẽ hỏi bạn:

– Vị trí đau: Một bên, hai bên, trán, gáy, quanh mắt?
– Tính chất: Âm ỉ, nhói, giật, bỏng rát?
– Thời gian: Mấy giờ đau? Kéo dài bao lâu? Tần suất?
– Yếu tố khởi phát: Stress, thiếu ngủ, rượu, kinh nguyệt?
– Triệu chứng kèm: Buồn nôn, sợ ánh sáng, đỏ mắt, nghẹt mũi?
– Tiền sử gia đình, thuốc đang dùng, thói quen sinh hoạt.

Khám thần kinh cũng rất quan trọng: kiểm tra thị lực, đồng tử, sức cơ, phản xạ, điều phối – để phát hiện dấu hiệu tổn thương thần kinh khu trú.

Chẩn đoán cận lâm sàng

Xét nghiệm không cần thiết nếu đau đầu nguyên phát điển hình. Nhưng nếu có dấu hiệu “đỏ”, tôi sẽ chỉ định:

– Chụp MRI não: Ưu tiên hơn CT vì phát hiện tốt tổn thương nhỏ, u, dị dạng mạch.
– Chụp CT cấp cứu: Nếu nghi xuất huyết não hoặc chấn thương.
– Chọc dò dịch não tủy: Khi nghi viêm màng não hoặc xuất huyết dưới nhện âm tính trên CT.
– Đo huyết áp, xét nghiệm máu: Loại trừ nhiễm trùng, tăng huyết áp, thiếu máu.

Các phương pháp điều trị chứng đau đầu

Điều trị không chỉ là cắt cơn đau, mà còn ngăn ngừa tái phát và tránh lạm dụng thuốc.

Sử dụng thuốc

– Cắt cơn:

• Đau đầu căng cơ: Paracetamol, ibuprofen – nhưng không dùng quá 2–3 lần/tuần.
• Đau nửa đầu: Triptans (sumatriptan) – hiệu quả nếu dùng sớm trong cơn.
• Đau đầu cụm: Hít oxy 100%, hoặc tiêm sumatriptan.

– Dự phòng (nếu đau ≥4 ngày/tháng):

• Thuốc chẹn beta (propranolol), chống động kinh (topiramate), hoặc thuốc chống trầm cảm (amitriptyline).
• Với đau đầu cụm: Verapamil liều cao.

⚠️ Lưu ý: Tự ý dùng thuốc giảm đau hàng ngày có thể gây đau đầu do lạm dụng thuốc – một vòng luẩn quẩn rất khó thoát.

Phương pháp điều trị thay thế

– Thay đổi lối sống: Ngủ đủ 7–8 tiếng, uống đủ nước (2–2.5 lít/ngày), hạn chế rượu – caffeine.
– Quản lý stress: Thiền, yoga, hít thở sâu – đã được chứng minh làm giảm tần suất đau nửa đầu.
– Vật lý trị liệu: Mát-xa cổ – vai, kéo giãn cơ, chỉnh tư thế – đặc biệt hiệu quả với đau đầu căng cơ.
– Châm cứu: Nhiều nghiên cứu cho thấy hiệu quả tương đương thuốc dự phòng trong đau nửa đầu.
– Biofeedback: Dạy bạn kiểm soát phản ứng sinh lý (như co cơ) để giảm đau.

Phòng ngừa cơn đau nhức đầu

Phòng ngừa là chìa khóa nếu bạn bị đau đầu tái phát. Tôi khuyên bệnh nhân của mình:

– Ghi nhật ký đau đầu: Ghi lại thời gian, triệu chứng, thức ăn, giấc ngủ – để tìm ra yếu tố khởi phát.
– Tránh “trigger” cá nhân: Với người này là phô mai, rượu vang; người kia là thiếu ngủ, mùi nước hoa.
– Duy trì lịch sinh hoạt đều đặn: Ngủ – dậy cùng giờ, kể cả cuối tuần.
– Tập thể dục nhẹ nhàng: Đi bộ 30 phút/ngày giúp giảm stress và cải thiện tuần hoàn não.
– Không nhịn ăn: Hạ đường huyết có thể kích hoạt đau nửa đầu.
– Hạn chế màn hình: Nghỉ 5 phút mỗi 30 phút làm việc, điều chỉnh độ sáng phù hợp.

Kết luận của bác sĩ:

Bị đau đầu phần lớn là do căng thẳng, mất ngủ hoặc rối loạn vận mạch – nhưng cũng có thể là dấu hiệu cảnh báo bệnh lý nghiêm trọng. Quan trọng nhất là biết phân biệt cơn đau thông thường với các dấu hiệu “đỏ”. Nếu bạn bị đau đầu mới xuất hiện, tiến triển nặng, hoặc kèm triệu chứng thần kinh – đừng chần chừ, hãy đi khám ngay. Với các trường hợp mãn tính, việc kết hợp thuốc – lối sống – và quản lý stress sẽ giúp bạn lấy lại chất lượng cuộc sống.

Trả lời các truy vấn liên quan

Đau đầu như búa bổ là bệnh gì?
Đây có thể là đau nửa đầu, đau đầu cụm, hoặc nghiêm trọng hơn là xuất huyết dưới nhện. Nếu cơn đau xuất hiện đột ngột, dữ dội nhất đời, cần đi cấp cứu ngay.

Nguyên nhân khiến bị đau đầu?
Nguyên nhân rất đa dạng: căng thẳng, thiếu ngủ, thay đổi nội tiết, mất nước, rượu bia, viêm xoang, tăng huyết áp, hoặc do lạm dụng thuốc giảm đau.

Tự dưng bị đau đầu là bệnh gì?
Có thể do mất nước, căng thẳng cấp, thay đổi thời tiết, hoặc khởi phát đau nửa đầu. Tuy nhiên, nếu đau dữ dội và đột ngột, cần loại trừ nguyên nhân thần kinh – mạch máu.

Ăn gì bổ não đỡ đau đầu?
Nên ăn thực phẩm giàu omega-3 (cá hồi, hạt chia), magie (rau xanh, hạnh nhân), riboflavin (trứng, sữa). Tránh phô mai lên men, rượu vang đỏ, thực phẩm chứa chất bảo quản (nitrit).

Bị đau đầu nên làm gì?
Nghỉ ở nơi yên tĩnh, tối, uống nước, chườm lạnh (nếu đau nửa đầu) hoặc chườm ấm (nếu đau căng cơ). Tránh dùng thuốc giảm đau quá thường xuyên.

Bị nhức đầu liên tục nhiều ngày có sao không?
Đây là dấu hiệu cảnh báo. Có thể do đau đầu mãn tính hàng ngày, lạm dụng thuốc, hoặc bệnh lý nền. Cần đi khám để chẩn đoán nguyên nhân.

Cách chữa đau đầu ngay lập tức?
Dùng thuốc giảm đau phù hợp (paracetamol, ibuprofen), mát-xa thái dương – gáy, hít thở sâu, hoặc ngủ ngắn 20 phút. Với đau nửa đầu, triptans dùng sớm rất hiệu quả.

Trẻ bị đau đầu có nguy hiểm không?
Thường là lành tính (căng cơ, đau nửa đầu). Nhưng nếu kèm nôn vọt, sốt, thay đổi hành vi, co giật – cần khám ngay để loại trừ viêm màng não hoặc u não.

Các vị trí đau đầu nói lên điều gì?
– Hai bên thái dương: Đau đầu căng cơ.
– Một bên, nhói: Đau nửa đầu.
– Quanh mắt, kèm đỏ mắt: Đau đầu cụm hoặc viêm xoang.
– Gáy, cứng cổ: Tăng huyết áp hoặc viêm màng não.

Bệnh đau đầu ở phụ nữ có liên quan đến nội tiết không?
Có. Estrogen ảnh hưởng trực tiếp đến cơn đau nửa đầu. Nhiều phụ nữ bị đau đầu trước hoặc trong kỳ kinh, khi nồng độ estrogen giảm đột ngột.

Ngủ dậy bị đau đầu là do đâu?
Có thể do ngủ không đủ, ngáy/ngưng thở khi ngủ, nghiến răng, hoặc thiếu nước. Một số người đau do tư thế gối không phù hợp, gây co cứng cơ cổ.

Thường xuyên nhức đầu, mệt mỏi là dấu hiệu bệnh gì?
Có thể do căng thẳng mãn tính, thiếu máu, suy giáp, trầm cảm, hoặc rối loạn giấc ngủ. Đây là lý do bạn nên đi khám tổng quát để tìm nguyên nhân gốc.