Mất ngủ kinh niên có nên dùng thuốc an thần hay thảo dược?

Chào bạn,

Mất ngủ kinh niên – tức tình trạng khó ngủ, ngủ không sâu hoặc thức dậy quá sớm kéo dài trên 3 tháng – ít khi chỉ là vấn đề đơn thuần của “thiếu ngủ”, mà thường phản ánh một rối loạn thần kinh – tâm lý hoặc bệnh lý nền nào đó. Việc dùng thuốc, dù là thuốc kê đơn hay thảo dược, chỉ nên là một phần trong phác đồ điều trị toàn diện, và luôn cần có hướng dẫn y khoa.

Dưới đây, tôi sẽ giải thích rõ hơn về các lựa chọn điều trị, ưu – nhược điểm và lưu ý quan trọng để bạn không “chữa bệnh lại rước thêm bệnh”.

Nguyên nhân phổ biến gây mất ngủ kinh niên

Mất ngủ hiếm khi xảy ra “vô cớ”. Trong phòng khám, tôi thường thấy các nguyên nhân sau:

– Rối loạn tâm lý: Trầm cảm, lo âu, rối loạn stress sau sang chấn (PTSD) – chiếm đến 50–70% trường hợp mất ngủ mạn tính.

– Rối loạn nhịp sinh học: Làm ca đêm, thay đổi múi giờ thường xuyên, hoặc thói quen ngủ – thức thất thường.

– Bệnh lý nội khoa: Cường giáp, trào ngược dạ dày, hen suyễn, đau mạn tính (viêm khớp, đau thần kinh tọa…).

– Lạm dụng chất kích thích: Caffeine, rượu, nicotine – đặc biệt khi dùng vào chiều tối.

– Tác dụng phụ của thuốc: Một số thuốc điều trị tăng huyết áp, hen, hoặc corticosteroid có thể làm gián đoạn giấc ngủ.

Các nhóm thuốc điều trị mất ngủ – hiệu quả nhưng tiềm ẩn rủi ro

1. Thuốc an thần kinh thế hệ mới (Olanzapine, Quetiapine)

– Ban đầu dùng trong điều trị tâm thần phân liệt hoặc rối loạn lưỡng cực, nhưng liều thấp có thể giúp cải thiện giấc ngủ ở người mất ngủ do lo âu, trầm cảm.

– Tác dụng phụ đáng lo: Tăng cân, rối loạn chuyển hóa (đái tháo đường, mỡ máu), buồn ngủ ban ngày.

– Chỉ dùng khi có chẩn đoán tâm thần rõ ràng, không dùng “thử” vì nguy cơ cao.

2. Thuốc chống trầm cảm (Mirtazapine, Trazodone)

– Mirtazapine có tác dụng an thần mạnh ngay từ liều thấp (7.5–15 mg), thường giúp người bệnh ngủ ngon hơn trong 1–2 tuần đầu.

– Ít gây lệ thuộc hơn benzodiazepine, nhưng vẫn có thể gây tăng cân, khô miệng, mệt mỏi.

– Phù hợp nếu mất ngủ đi kèm trầm cảm nhẹ – trung bình.

3. Thuốc kháng histamin (Promethazine, Diphenhydramine)

– Gây buồn ngủ nhanh, dễ mua (một số không cần toa), nhưng không dành cho dùng dài hạn.

– Ở người lớn tuổi, có thể gây lú lẫn, khô miệng, bí tiểu, thậm chí tăng nguy cơ sa sút trí tuệ nếu dùng thường xuyên.

– Chỉ nên dùng ngắn hạn, ví dụ trong trường hợp mất ngủ do dị ứng hoặc cảm cúm.

4. Thuốc benzodiazepine (Diazepam, Bromazepam…)

– Hiệu quả nhanh, giúp ngủ sâu, nhưng rất dễ gây quen thuốc, lệ thuộc và hội chứng cai nếu ngưng đột ngột.

– Hiện nay, các hướng dẫn quốc tế không khuyến cáo dùng quá 2–4 tuần.

– Nguy cơ té ngã ở người lớn tuổi do mất thăng bằng ban ngày.

Thảo dược và thực phẩm chức năng – an toàn hơn nhưng không “vô hại”

Nhiều bệnh nhân tìm đến thảo dược vì nghĩ “tự nhiên = an toàn”. Tuy nhiên, hiệu quả và độ an toàn vẫn cần được đánh giá cẩn trọng:

– Lạc tiên (Passiflora): Có hoạt chất flavonoid giúp an thần nhẹ. Dùng dưới dạng trà hoặc cao lỏng, phù hợp với mất ngủ do stress nhẹ.

– Đinh lăng: Theo y học cổ truyền, giúp bổ khí, thông huyết, nhưng chưa có nghiên cứu lâm sàng mạnh chứng minh hiệu quả với mất ngủ kinh niên.

– Melatonin: Hormone điều hòa nhịp sinh học. Hiệu quả tốt với người lệch múi giờ hoặc rối loạn nhịp sinh học, nhưng ít tác dụng với mất ngủ do lo âu hoặc trầm cảm.

– Sản phẩm hỗ trợ (BoniSleep, OTiV…): Thường kết hợp nhiều thảo dược + vitamin B, magie. An toàn hơn thuốc tây, nhưng hiệu quả chậm và không rõ ràng ở người mất ngủ nặng.

Lưu ý: Thảo dược cũng có thể tương tác với thuốc kê đơn (ví dụ: lạc tiên + benzodiazepine = ức chế hô hấp). Luôn báo với bác sĩ nếu bạn đang dùng thêm bất kỳ sản phẩm bổ sung nào.

Dấu hiệu cảnh báo cần đi khám ngay

Bạn nên gặp bác sĩ chuyên khoa (thần kinh, tâm thần hoặc giấc ngủ) nếu:

– Mất ngủ kéo dài trên 3 tuần dù đã điều chỉnh lối sống.

– Kèm theo tâm trạng chán nản, mất hứng thú, ý nghĩ tiêu cực.

– Thức giấc giữa đêm kèm tim đập nhanh, vã mồ hôi – có thể là cơn hoảng loạn.

– Ngáy to, ngưng thở khi ngủ – dấu hiệu của hội chứng ngưng thở lúc ngủ (OSA).

– Lạm dụng thuốc ngủ để “duy trì” giấc ngủ.

Hướng dẫn giảm triệu chứng và phòng ngừa tái phát

Thuốc chỉ là “cái nạng” tạm thời. Để ngủ ngon lâu dài, bạn cần:

– Thiết lập “vệ sinh giấc ngủ”: Đi ngủ – thức dậy cùng giờ mỗi ngày, kể cả cuối tuần.

– Tránh màn hình 1 giờ trước ngủ: Ánh sáng xanh ức chế melatonin tự nhiên.

– Tập thể dục đều đặn, nhưng không quá gần giờ đi ngủ (ít nhất 3–4 tiếng trước).

– Hạn chế caffeine sau 14h, và không uống rượu để “gây ngủ” – rượu làm giấc ngủ nông và dễ thức giấc nửa đêm.

– Liệu pháp hành vi nhận thức cho mất ngủ (CBT-I): Là phương pháp không dùng thuốc, hiệu quả nhất theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Học viện Y khoa Giấc ngủ Hoa Kỳ.

Mất ngủ kinh niên hiếm khi “tự hết” nếu không can thiệp đúng nguyên nhân. Dùng thuốc an thần hay thảo dược có thể hỗ trợ ngắn hạn, nhưng không giải quyết gốc rễ – đặc biệt khi mất ngủ liên quan đến trầm cảm, lo âu hoặc rối loạn sinh học. Trong nhiều trường hợp, liệu pháp tâm lý kết hợp điều chỉnh lối sống mang lại hiệu quả bền vững hơn thuốc.

Nếu bạn đang dùng thuốc ngủ thường xuyên, hãy chủ động trao đổi với bác sĩ để đánh giá lại phác đồ – vì mục tiêu cuối cùng không phải là “ngủ được bằng mọi giá”, mà là ngủ ngon, tỉnh táo và khỏe mạnh vào ban ngày.