Nhiễm độc gan là gì và có nguy hiểm không?

Chào bạn,

Nhiễm độc gan (hay tổn thương gan do độc chất) là tình trạng gan bị tổn thương do tiếp xúc với các chất có hại như thuốc, rượu bia, hóa chất hoặc một số thảo dược. Đây không phải là một bệnh riêng lẻ, mà là hệ quả của việc gan – cơ quan giải độc chính của cơ thể – phải xử lý quá tải hoặc tiếp xúc với chất vượt quá khả năng thanh thải của nó. Trong nhiều trường hợp, nhiễm độc gan có thể tiến triển âm thầm, nhưng nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời, có thể dẫn đến suy gan cấp – một tình trạng đe dọa tính mạng.

Nguyên nhân phổ biến gây nhiễm độc gan

– Thuốc tây: Paracetamol (acetaminophen) là nguyên nhân hàng đầu gây tổn thương gan do dùng quá liều. Một số kháng sinh (như isoniazid, erythromycin), thuốc chống lao, thuốc điều trị nấm, hoặc thuốc giảm mỡ máu cũng có thể gây độc cho gan.

– Rượu bia: Uống rượu kéo dài làm gan tích tụ mỡ, viêm và xơ hóa – gọi là bệnh gan do rượu.

– Thảo dược và thực phẩm chức năng: Nhiều người nghĩ “thiên nhiên = an toàn”, nhưng một số loại như cây comfrey, kava, hoặc thậm chí các sản phẩm “giải độc gan” không rõ nguồn gốc có thể gây tổn thương gan nghiêm trọng.

– Hóa chất công nghiệp: Tiếp xúc nghề nghiệp với dung môi hữu cơ, thuốc trừ sâu… cũng là yếu tố nguy cơ.

– Độc tố nấm mốc: Ăn phải thực phẩm mốc (nhất là gạo, ngô, đậu phộng) có thể nhiễm aflatoxin – chất cực độc với gan và có khả năng gây ung thư.

Dấu hiệu cảnh báo gan đang bị nhiễm độc

Nhiễm độc gan không chỉ biểu hiện qua men gan tăng. Nhiều người lầm tưởng rằng nếu xét nghiệm men gan bình thường thì gan “khỏe”, nhưng thực tế tổn thương gan có thể xảy ra mà không làm men gan tăng rõ rệt, đặc biệt ở giai đoạn muộn hoặc gan đã xơ hóa.

Các dấu hiệu cần lưu ý bao gồm:

– Mệt mỏi kéo dài, chán ăn, buồn nôn.

– Vàng da, vàng mắt (do bilirubin tăng).

– Nước tiểu sẫm màu, phân bạc màu.

– Ngứa da toàn thân (do ứ mật).

– Đau tức vùng hạ sườn phải (vị trí gan).

– Sưng phù chân, bụng chướng (dấu hiệu suy gan nặng).

Nếu bạn có các triệu chứng này – đặc biệt sau khi dùng thuốc mới, uống rượu nhiều hoặc tiếp xúc với hóa chất – nên đi khám sớm.

Nhiễm độc gan có nguy hiểm không? Biến chứng tiềm ẩn là gì?

Có, nhiễm độc gan có thể rất nguy hiểm, tùy thuộc vào mức độ và thời gian tiếp xúc với chất độc.

– Tổn thương gan cấp: Xảy ra nhanh trong vài ngày đến vài tuần, có thể dẫn đến suy gan cấp – tình trạng gan ngừng hoạt động, đòi hỏi ghép gan khẩn cấp.

– Viêm gan mạn tính: Nếu tiếp xúc độc chất kéo dài, gan có thể bị viêm dai dẳng, dẫn đến xơ gan – lúc này gan mất dần chức năng và không thể hồi phục.

– Ung thư gan: Một số chất độc (như aflatoxin) là yếu tố nguy cơ mạnh cho ung thư biểu mô tế bào gan (HCC).

Trong phòng khám, tôi từng gặp bệnh nhân suýt tử vong vì uống paracetamol tự ý quá liều trong 3 ngày liên tiếp để “trị cảm”, hoặc người dùng thực phẩm chức năng “mát gan” suốt 6 tháng rồi nhập viện với men gan tăng gấp 10 lần.

Những loại thuốc dễ gây tổn thương gan

– Paracetamol: An toàn ở liều ≤4g/ngày, nhưng chỉ cần vượt quá 6–8g/ngày (hoặc ít hơn ở người nghiện rượu) đã có thể gây hoại tử gan.

– Kháng sinh: Isoniazid (điều trị lao), nitrofurantoin, sulfonamid, erythromycin estolate.

– Thuốc chống động kinh: Valproic acid, phenytoin.

– Thuốc giảm mỡ máu: Statin (ít gặp, nhưng vẫn có nguy cơ).

– Thuốc Đông y không rõ nguồn gốc: Nhiều sản phẩm trộn corticoid hoặc kim loại nặng để “hiệu quả nhanh”, gây tổn thương gan âm thầm.

Lưu ý: Không phải ai dùng thuốc cũng bị độc gan, nhưng nguy cơ tăng ở người có tiền sử gan yếu, nghiện rượu, suy dinh dưỡng hoặc đang dùng nhiều thuốc cùng lúc.

Chế độ ăn cho người bị nhiễm độc gan

Nên ăn:

– Thực phẩm giàu chất chống oxy hóa: rau xanh đậm (cải bó xôi, bông cải xanh), trái cây tươi (cam, bưởi, táo).

– Protein lành mạnh: cá, đậu, trứng (vừa đủ, không quá nhiều).

– Ngũ cốc nguyên cám, yến mạch – giúp ổn định đường huyết và giảm gánh nặng cho gan.

– Uống đủ nước (1.5–2 lít/ngày) để hỗ trợ đào thải độc tố.

Cần kiêng:

– Rượu bia tuyệt đối.

– Thực phẩm chiên rán, nhiều dầu mỡ, đồ ăn nhanh.

– Nội tạng động vật, thịt đỏ chế biến sẵn.

– Thực phẩm mốc, lên men không kiểm soát (như mắm tôm tự làm, dưa muối để lâu).

– Hạn chế đường và đồ ngọt – vì gan phải chuyển hóa đường thành mỡ, dễ gây gan nhiễm mỡ.

Có nên tự ý dùng thuốc hoặc thực phẩm chức năng “giải độc gan”?

Không nên – và đây là lời khuyên tôi luôn nhấn mạnh với bệnh nhân.

Gan không cần “giải độc” bằng thuốc nếu bạn không tiếp xúc với chất độc. Cơ thể đã có hệ thống thanh thải tự nhiên rất hiệu quả. Việc dùng thêm các sản phẩm “mát gan”, “giải độc” không chỉ vô ích, mà còn gây hại vì:

– Nhiều sản phẩm chứa thành phần không được kiểm định, có thể chứa độc tố hoặc tương tác với thuốc đang dùng.

– Lạm dụng các thảo dược như atiso, diệp hạ châu… lâu dài có thể gây rối loạn chức năng gan.

– Tạo cảm giác an toàn giả tạo, khiến người bệnh trì hoãn đi khám khi có triệu chứng thật sự.

Nếu gan đã tổn thương, điều cần nhất là ngừng tiếp xúc với tác nhân gây độc, chứ không phải “uống thêm thứ gì đó để giải”.

Cách phòng ngừa nhiễm độc gan hiệu quả

– Dùng thuốc theo chỉ định: Không tự ý tăng liều, kéo dài hoặc kết hợp nhiều thuốc không cần thiết.

– Hạn chế rượu bia: Tốt nhất là không uống. Nếu uống, nên giới hạn ≤1 đơn vị/ngày (1 đơn vị = 1 lon bia 330ml hoặc 1 ly rượu vang 100ml).

– Không dùng thực phẩm chức năng bừa bãi: Nhất là các sản phẩm quảng cáo “mát gan”, “thải độc” không có bằng chứng khoa học.

– Ăn uống an toàn: Tránh thực phẩm mốc, bảo quản thực phẩm đúng cách.

– Tiêm phòng viêm gan B: Viêm gan virus làm gan dễ tổn thương hơn khi tiếp xúc với độc chất.

– Khám sức khỏe định kỳ: Xét nghiệm men gan, siêu âm gan mỗi 6–12 tháng nếu có yếu tố nguy cơ (uống rượu, dùng thuốc dài hạn, béo phì…).

Nhiễm độc gan thường bắt nguồn từ những thói quen tưởng chừng “vô hại” như tự ý dùng thuốc, uống rượu thường xuyên hay tin vào các sản phẩm “giải độc” không rõ nguồn gốc. Men gan tăng chỉ là một phần của bức tranh – nhiều trường hợp tổn thương gan nghiêm trọng lại không biểu hiện rõ trên xét nghiệm. Vì vậy, hãy lắng nghe cơ thể, tránh lạm dụng chất độc với gan, và đừng bao giờ tự “điều trị gan” mà không có hướng dẫn y khoa. Nếu có dấu hiệu bất thường, hãy đi khám sớm – vì gan có khả năng hồi phục tốt nếu được can thiệp kịp thời.