Các nguyên nhân dậy thì sớm ở trẻ gái và trai

Tình trạng trẻ “lớn trước tuổi” đang ngày càng gia tăng khiến nhiều bậc phụ huynh hoang mang. Việc hiểu rõ nguyên nhân dậy thì sớm ở trẻ là chìa khóa quan trọng giúp cha mẹ có biện pháp can thiệp kịp thời, đảm bảo con phát triển đúng nhịp sinh học và đạt chiều cao tối ưu khi trưởng thành.

1. Phân loại các nhóm nguyên nhân dậy thì sớm ở trẻ

Theo NHS công bố, dậy thì sớm là tình trạng cơ thể trẻ xuất hiện các dấu hiệu trưởng thành về thể chất quá sớm: trước 8 tuổi đối với bé gái và trước 9 tuổi đối với bé trai. Vậy đâu là lý do dẫn đến sự thay đổi bất thường này?

Để xác định chính xác hướng điều trị, các bác sĩ thường phân loại nguyên nhân dậy thì sớm thành hai nhóm chính dựa trên cơ chế hoạt động của hệ nội tiết.

1.1. Dậy thì sớm trung ương (phụ thuộc hormone GnRH)

Đây là dạng phổ biến hơn, xảy ra khi trục hạ đồi – tuyến yên – tuyến sinh dục bị kích hoạt sớm hơn bình thường. Phần lớn các trường hợp trẻ mắc thể này (đặc biệt là bé gái) thường là vô căn, tức là không tìm thấy tổn thương thực thể nào trong cơ thể.

Tuy nhiên, trong một số trường hợp ít gặp, nguyên nhân có thể xuất phát từ các tổn thương hệ thần kinh trung ương. Các yếu tố này bao gồm khối u nội sọ (như u vùng dưới đồi, u tuyến tùng), các dị tật bẩm sinh như tràn dịch não, hoặc di chứng sau chấn thương và bức xạ não (MSD Manual, 2024).

1.2. Dậy thì sớm ngoại vi (không phụ thuộc hormone GnRH)

Dạng này hiếm gặp hơn và không qua sự kích hoạt của tuyến yên. Theo NHS, nguyên nhân dậy thì sớm ở nhóm này thường do nồng độ hormone giới tính tăng cao trong máu bởi các bệnh lý tại buồng trứng, tinh hoàn hoặc tuyến thượng thận. Ngoài ra, việc trẻ vô tình tiếp xúc với các loại thuốc mỡ, kem bôi chứa estrogen hoặc testosterone của người lớn cũng là một tác nhân gây bệnh cần lưu ý.

2. Sự khác biệt về nguyên nhân dậy thì sớm giữa bé gái và bé trai

Mặc dù cùng là tình trạng phát triển sớm, nhưng đặc điểm bệnh lý giữa hai giới có sự khác biệt rất lớn. Cha mẹ cần nắm rõ điều này để có thái độ xử trí phù hợp.

2.1. Vì sao bé gái lại có dấu hiệu phát triển trước tuổi?

Thống kê cho thấy nguy cơ dậy thì sớm ở bé gái cao gấp 10 lần so với bé trai. Tuy nhiên, một tin đáng mừng là nguyên nhân dậy thì sớm ở bé gái đa phần là lành tính hoặc vô căn, hiếm khi liên quan đến các bệnh lý nguy hiểm.

Đáng chú ý, các nghiên cứu gần đây chỉ ra mối liên hệ mật thiết giữa tình trạng thừa cân và dậy thì sớm ở nữ giới. MSD Manual nhấn mạnh rằng chỉ số khối cơ thể (BMI) cao có liên quan đến việc tuyến vú phát triển sớm hơn bình thường.

2.2. Lý do dẫn đến tình trạng dậy thì sớm ở bé trai

Ngược lại, nguyên nhân dậy thì sớm ở bé trai thường cảnh báo các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng hơn. Theo một nghiên cứu được trích dẫn trên MSD Manual (khảo sát trên 205 trẻ em), có tới 13% bé trai dậy thì sớm được xác định có bệnh lý sọ não, trong khi tỷ lệ này ở bé gái chỉ là 2%.

Chuyên gia cũng khuyến cáo rằng dậy thì sớm ở bé trai ít phổ biến hơn nhưng thường liên quan đến một vấn đề tiềm ẩn. Do đó, nếu thấy con trai có dấu hiệu tăng kích thước tinh hoàn, dương vật hoặc vỡ giọng trước 9 tuổi, phụ huynh cần đưa trẻ đi tầm soát kỹ lưỡng ngay lập tức.

3. Các yếu tố nguy cơ từ lối sống hiện đại

Ngoài yếu tố bệnh lý và di truyền, môi trường sống và thói quen sinh hoạt hàng ngày đang trở thành những “thủ phạm” giấu mặt thúc đẩy tình trạng này.

• Chế độ dinh dưỡng mất cân đối: Việc trẻ tiêu thụ quá nhiều thực phẩm chế biến sẵn, đồ ăn nhanh và nước ngọt đang là vấn đề đáng báo động. Ăn nhiều đường và chất béo khiến trẻ bị thừa cân. Lượng mỡ dư thừa này sẽ làm tăng nồng độ hormone estrogen và insulin trong cơ thể, trực tiếp dẫn tới dậy thì sớm.
• Tiếp xúc với hóa chất từ đồ nhựa: Tác hại của BPA – một hóa chất công nghiệp thường có trong hộp nhựa, chai nước và bao bì thực phẩm. BPA khi ngấm vào cơ thể sẽ hoạt động tương tự như hormone estrogen, trở thành một trong những nguyên nhân dậy thì sớm ở bé gái phổ biến trong xã hội hiện đại.
• Ảnh hưởng của mạng xã hội: Một yếu tố ít ai ngờ tới là việc trẻ tiếp xúc quá sớm với các nội dung người lớn trên mạng xã hội. Những hình ảnh này có thể tác động lên não bộ, đặc biệt là kích thích tuyến yên tiết ra hormone giới tính, tạo tiền đề thúc đẩy quá trình dậy thì diễn ra sớm hơn.

4. Cách dự phòng dậy thì sớm cho trẻ

Dù không thể can thiệp vào các yếu tố gen hay bệnh lý bẩm sinh, cha mẹ hoàn toàn có thể giảm thiểu nguy cơ cho con bằng cách điều chỉnh lối sống khoa học. Dưới đây là những lời khuyên từ các chuyên gia y tế:

• Kiểm soát cân nặng: Khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động thể thao ít nhất 3 lần một tuần, mỗi lần tối thiểu 45 phút để đốt cháy calo dư thừa và tránh béo phì.
• Dinh dưỡng lành mạnh: Hạn chế tối đa đồ ăn nhanh, nội tạng động vật và thực phẩm trái mùa. Thay vào đó, hãy xây dựng thực đơn giàu rau xanh và chất xơ.
• Thay đổi thói quen dùng đồ nhựa: Bác sĩ khuyên nên hạn chế dùng đồ nhựa đựng thức ăn nóng, thay thế bằng các hộp đựng chất liệu thủy tinh hoặc thép an toàn để tránh phơi nhiễm BPA.
• Thận trọng với thuốc và mỹ phẩm: Tuyệt đối không để trẻ sử dụng chung mỹ phẩm làm đẹp hoặc các loại thuốc nội tiết tố của người lớn.

Dậy thì sớm không chỉ ảnh hưởng đến chiều cao mà còn tác động lớn đến tâm lý của trẻ. Hiểu rõ nguyên nhân dậy thì sớm ở trẻ sẽ giúp cha mẹ chủ động hơn trong hành trình cùng con khôn lớn. Nếu nhận thấy các dấu hiệu bất thường, hãy đưa trẻ đến cơ sở y tế để được chẩn đoán và có phác đồ điều trị cá thể hóa phù hợp.

Nguồn tham khảo: MSD Manual, NHS