Các tác hại của dậy thì sớm ở trẻ

Dậy thì là một cột mốc sinh lý tự nhiên, nhưng khi quá trình này bắt đầu quá sớm so với lứa tuổi, trẻ có thể phải đối mặt với nhiều hệ lụy về thể chất lẫn tâm lý. Trên thực tế, các tài liệu y khoa ghi nhận dậy thì sớm có thể khiến trẻ tăng trưởng “vọt” lúc đầu nhưng dễ dừng cao sớm, đồng thời làm gia tăng nguy cơ rối loạn cảm xúc, hành vi và một số nguy cơ sức khỏe lâu dài nếu không được phát hiện, can thiệp đúng cách.

1. Dậy thì sớm có thể gây hại gì cho trẻ?

1.1. Ảnh hưởng chiều cao: “cao sớm” nhưng dễ thấp khi trưởng thành

Một trong những tác hại của dậy thì sớm thường được phụ huynh quan tâm nhất là chiều cao. Khi dậy thì đến sớm, trẻ có thể cao nhanh hơn bạn cùng lứa trong giai đoạn đầu. Tuy nhiên, hormone sinh dục tăng sớm cũng thúc đẩy xương trưởng thành nhanh. Hệ quả là trẻ ngừng phát triển chiều cao sớm và có nguy cơ thấp hơn mức chiều cao tiềm năng vốn có. 

Nếu bạn đang băn khoăn dậy thì sớm có tác hại gì, thì nguy cơ “mất cơ hội chiều cao” chính là một đáp án rất điển hình.

1.2. Tổn thương tâm lý – cảm xúc: tự ti, lo âu, trầm cảm

Dậy thì sớm khiến trẻ “khác biệt” về ngoại hình so với bạn bè: ngực phát triển, lông mọc, mùi cơ thể, thay đổi giọng… Sự lệch nhịp này có thể làm trẻ kém tự tin, dễ căng thẳng, thu mình hoặc nhạy cảm trước những lời trêu chọc. 

Theo American Psychological Association cho thấy xu hướng dậy thì sớm liên quan đến nguy cơ cao hơn về vấn đề sức khỏe tâm thần, đặc biệt ở bé gái (như trầm cảm, rối loạn cảm xúc), dù mức độ ảnh hưởng có thể khác nhau giữa các nhóm trẻ và chịu tác động bởi bối cảnh gia đình, xã hội.

Tác hại của dậy thì sớm ở bé trai có thể “không rõ ràng” như ở bé gái, nhưng vẫn ghi nhận nguy cơ gia tăng lo âu, stress trong một số nhóm trẻ dậy thì sớm. 

1.3. Nguy cơ hành vi sớm và rủi ro xã hội

Khi cơ thể trông “già dặn” hơn tuổi, trẻ có thể bị người lớn/ bạn bè kỳ vọng sai về mức độ trưởng thành, hoặc được “nới” tự do quá sớm. Một số tài liệu ghi nhận trẻ dậy thì sớm có thể gặp khó khăn hòa nhập, dễ bị lôi kéo vào nhóm bạn lớn tuổi hơn, từ đó tăng nguy cơ hành vi rủi ro (ví dụ: tò mò tình dục sớm, tiếp xúc rượu bia/thuốc lá…), đặc biệt khi thiếu định hướng và giám sát phù hợp.

1.4. Hệ lụy sức khỏe lâu dài: chuyển hóa và tim mạch 

Ngoài các tác động thấy ngay, nhiều tổng quan dịch tễ học trên Pub Med Central cho thấy: dậy thì sớm có thể liên quan đến nguy cơ cao hơn của một số vấn đề chuyển hóa khi trưởng thành như thừa cân/béo phì, đái tháo đường, bệnh tim mạch… (mức độ liên quan khác nhau theo nghiên cứu). 

Tác hại của dậy thì sớm ở bé gái hay bé trai không chỉ dừng ở tâm lý hay chiều cao, mà có thể để lại hệ lụy về sức khỏe lâu dài nếu trẻ không được theo dõi và điều chỉnh lối sống sớm. 

1.5. Một số nguy cơ khác cần lưu ý 

Tùy nguyên nhân và mức độ, trẻ có thể gặp thêm các vấn đề như rối loạn ăn uống, mệt mỏi kéo dài, hoặc các khó khăn khi học hành do căng thẳng.

2. Làm cách nào để hạn chế các tác hại của dậy thì sớm?

2.1. Đưa trẻ đi khám sớm để xác định đúng tình trạng và nguyên nhân

Theo các bác sĩ tại Bệnh viện ĐKQT Thu Cúc TCI, khi nhận thấy trẻ có những dấu hiệu nghi ngờ dậy thì sớm, cha mẹ nên sớm đưa con đến cơ sở y tế để được bác sĩ thăm khám và tư vấn chuyên môn. Đồng thời, việc kết hợp khám sức khỏe tổng quát định kỳ cũng đóng vai trò quan trọng, giúp theo dõi toàn diện quá trình phát triển của trẻ và kịp thời phát hiện, phòng ngừa các vấn đề sức khỏe có thể xảy ra.

2.2. Quản lý cân nặng và xây dựng lối sống mạnh khỏe

Các nghiên cứu của Pub Med Central đã chỉ rõ: béo phì và lối sống ít vận động là những yếu tố có thể liên quan đến xu hướng dậy thì sớm cũng như các vấn đề về chuyển hóa. Do đó, kiểm soát cân nặng hợp lý, ăn uống cân bằng và vận động đều đặn là hướng đi có lợi cho cả hiện tại lẫn tương lai của trẻ. 

Chính vì vậy,lời khuyên dành cho cha mẹ là:

• Cho trẻ ăn đa dạng, ưu tiên thực phẩm tươi; hạn chế đồ uống ngọt, thức ăn nhanh.
• Vận động phù hợp lứa tuổi mỗi ngày; giảm thời gian sử dụng TV, điện thoại, máy tính…
• Ngủ đủ giấc (thiếu ngủ có thể làm rối nhịp sinh học và tăng stress).

2.3. Hỗ trợ tâm lý – giao tiếp đúng cách với trẻ

Với trẻ dậy thì sớm, cảm giác e ngại là rào cản khá lớn. Phụ huynh nên:

• Giải thích thay đổi cơ thể bằng ngôn ngữ đơn giản, không làm trẻ xấu hổ.
• Theo sát dấu hiệu lo âu, thu mình, né tránh đến trường…
• Rèn kỹ năng đối phó stress, tăng “năng lực tự bảo vệ” trước trêu chọc/áp lực bạn bè 

2.4. Tuân thủ phác đồ nếu trẻ cần can thiệp y khoa

Không phải mọi trường hợp đều cần điều trị, nhưng với những trẻ có nguy cơ ảnh hưởng chiều cao rõ rệt hoặc tiến triển nhanh, bác sĩ có thể cân nhắc hướng can thiệp để làm chậm quá trình dậy thì sớm, giảm tác động bất lợi. Việc điều trị cần thăm khám kỹ càng và theo dõi định kỳ. 

Nếu bạn lo lắng về tác hại của dậy thì sớm, cách an toàn nhất là cho trẻ được đánh giá bài bản: xác định đúng tình trạng, dự báo ảnh hưởng chiều cao, nhận tư vấn dinh dưỡng, vận động và hỗ trợ tâm lý theo lứa tuổi. Thu Cúc TCI sẵn sàng đồng hành để gia đình chủ động bảo vệ tăng trưởng và sức khỏe dài hạn cho trẻ.

Nguồn tham khảo: apa.org; pmc.ncbi.nlm.nih.gov; tamanhhospital.vn