Xét nghiệm dương tính và âm tính có nghĩa là gì?

Chào bạn,

Khi nhận kết quả xét nghiệm, việc thấy dòng chữ “dương tính” hay “âm tính” có thể khiến nhiều người bối rối — không biết kết quả đó có nghĩa là mình đang mắc bệnh hay hoàn toàn khỏe mạnh. Chúng tôi xin chia sẻ ngay: xét nghiệm âm tính thường có nghĩa là không phát hiện dấu hiệu bệnh, trong khi dương tính cho thấy có bằng chứng của tác nhân gây bệnh trong cơ thể. Tuy nhiên, thực tế lâm sàng không luôn đơn giản như vậy. Hãy cùng chúng tôi tìm hiểu kỹ hơn dưới đây.

Xét nghiệm âm tính là gì — và khi nào kết quả này chưa đáng tin?

Xét nghiệm âm tính (Negative) là kết quả cho thấy không phát hiện yếu tố gây bệnh — ví dụ như virus, vi khuẩn, kháng thể bất thường, hoặc chất chỉ điểm ung thư — trong mẫu bệnh phẩm của bạn. Trong đa số trường hợp, đây là tin tốt: bạn không mắc bệnh được xét nghiệm, hoặc chưa có dấu hiệu rõ ràng của bệnh đó.

Tuy nhiên, trong thực hành lâm sàng, chúng tôi từng gặp nhiều bệnh nhân thở phào nhẹ nhõm khi thấy “âm tính”, nhưng sau đó lại phát hiện bệnh ở lần xét nghiệm tiếp theo. Lý do là vì kết quả âm tính không phải lúc nào cũng tuyệt đối chính xác. Một số tình huống thường gặp bao gồm:

– Âm tính giả: Tác nhân gây bệnh đã có trong cơ thể, nhưng nồng độ còn quá thấp để xét nghiệm phát hiện (ví dụ: test nhanh kháng nguyên SARS-CoV-2 trong 1–2 ngày đầu nhiễm).

– Thời điểm xét nghiệm quá sớm: Cơ thể chưa kịp tạo ra phản ứng miễn dịch hoặc chưa đào thải đủ lượng tác nhân để xét nghiệm “bắt” được.

– Lỗi kỹ thuật: Sai sót trong lấy mẫu, bảo quản, vận chuyển hoặc vận hành thiết bị xét nghiệm.

– Tái hoạt động của mầm bệnh: Một số virus (như herpes, HIV) có thể “ngủ yên” trong cơ thể, cho kết quả âm tính trong thời gian dài, rồi bùng phát trở lại.

Do đó, nếu bạn có triệu chứng rõ ràng nhưng kết quả lại âm tính, bác sĩ có thể đề nghị xét nghiệm lại sau vài ngày hoặc kết hợp với các phương pháp chẩn đoán khác như chẩn đoán hình ảnh, thăm dò chức năng, hoặc theo dõi lâm sàng.

Xét nghiệm dương tính — có phải chắc chắn là mắc bệnh?

Ngược lại, kết quả dương tính (Positive) nghĩa là xét nghiệm đã phát hiện dấu vết của yếu tố gây bệnh — có thể là virus, vi khuẩn, kháng thể, protein bất thường, hoặc gen đột biến. Đây thường là dấu hiệu cảnh báo bạn đang nhiễm bệnh, có nguy cơ cao mắc bệnh, hoặc đã từng tiếp xúc với tác nhân gây bệnh.

Tuy nhiên, giống như âm tính, dương tính cũng có thể sai. Trong phòng khám, chúng tôi từng gặp trường hợp bệnh nhân hoảng loạn khi test HIV dương tính, nhưng sau xét nghiệm khẳng định lại thì kết quả là âm tính. Nguyên nhân có thể do:

– Dương tính giả: Xét nghiệm phản ứng với các chất không liên quan (phản ứng chéo), ví dụ như kháng thể từ bệnh khác, thai kỳ, hoặc rối loạn miễn dịch.

– Nhiễm trùng cũ đã khỏi: Một số xét nghiệm phát hiện kháng thể — dấu hiệu bạn từng nhiễm bệnh, chứ không phải đang mắc (ví dụ: IgG kháng sởi, viêm gan A).

– Lỗi trong quy trình xét nghiệm: Nhầm mẫu, nhiễm chéo trong phòng lab, hoặc thiết bị hiệu chuẩn sai.

– Xét nghiệm sàng lọc có độ đặc hiệu chưa cao: Nhiều test nhanh được thiết kế để “bắt” mọi khả năng nghi ngờ (độ nhạy cao), nên đôi khi cho dương tính dù không có bệnh thật.

Vì vậy, kết quả dương tính từ xét nghiệm sàng lọc thường cần được khẳng định bằng xét nghiệm chuyên sâu hơn (ví dụ: PCR thay vì test nhanh, Western blot thay vì ELISA).

Bác sĩ khuyên gì sau khi nhận kết quả xét nghiệm?

Dù kết quả là âm tính hay dương tính, điều quan trọng nhất là không tự diễn giải một cách tuyệt đối. Trong y học, chẩn đoán không bao giờ chỉ dựa vào một con số. Chúng tôi luôn kết hợp:

– Triệu chứng lâm sàng (bạn đang đau, sốt, mệt, sụt cân… không?)

– Tiền sử bệnh, yếu tố nguy cơ (tiếp xúc dịch tễ, nghề nghiệp, lối sống)

– Kết quả các xét nghiệm khác và phương tiện chẩn đoán bổ trợ

– Diễn biến theo thời gian

Vì thế, nếu bạn nhận kết quả xét nghiệm:

– Đừng vội mừng khi thấy “âm tính” nếu vẫn có triệu chứng bất thường.

– Đừng hoảng loạn khi thấy “dương tính” — hãy hỏi bác sĩ: Đây là xét nghiệm sàng lọc hay khẳng định? Có cần làm lại không?

Và quan trọng nhất: luôn thực hiện xét nghiệm tại cơ sở y tế uy tín, có năng lực chuyên môn và hệ thống kiểm soát chất lượng rõ ràng.

Kết luận từ bác sĩ

Xét nghiệm âm tính thường là dấu hiệu tốt, còn dương tính gợi ý khả năng mắc bệnh — nhưng cả hai đều có thể sai do nhiều yếu tố sinh học và kỹ thuật. Trong thực hành lâm sàng, chúng tôi không bao giờ chẩn đoán chỉ dựa vào một kết quả xét nghiệm đơn lẻ. Nếu bạn đang lo lắng về kết quả của mình, hãy trao đổi trực tiếp với bác sĩ để được giải thích phù hợp với tình trạng cụ thể của bạn — đó mới là cách an toàn và chính xác nhất.