Xạ trị ảnh hưởng đến sức khỏe như thế nào?

Chào bạn,

Xạ trị là một phương pháp điều trị ung thư hiệu quả, nhưng nó cũng có thể gây ra nhiều tác động đến sức khỏe — cả ngắn hạn và dài hạn. Những ảnh hưởng này phụ thuộc vào vị trí xạ trị, liều lượng, thời gian điều trị và tình trạng sức khỏe tổng thể của bệnh nhân. Tôi sẽ giải thích cụ thể hơn để bạn hiểu rõ và hỗ trợ người thân tốt hơn trong hành trình điều trị.

Nguyên nhân xạ trị ảnh hưởng đến sức khỏe

Xạ trị dùng tia năng lượng cao để tiêu diệt tế bào ung thư, nhưng trong quá trình đó, một phần mô lành xung quanh cũng có thể bị tổn thương. Các tác động phụ xảy ra do:

– Tổn thương tế bào lành: Tia xạ không phân biệt hoàn toàn giữa tế bào ung thư và tế bào bình thường, đặc biệt là những tế bào đang phân chia nhanh như da, niêm mạc, tủy xương.
– Phản ứng viêm tại chỗ: Vùng được xạ trị thường sưng, đỏ, đau do phản ứng viêm tự nhiên của cơ thể.
– Ảnh hưởng toàn thân: Khi xạ trị diện rộng hoặc kéo dài, cơ thể huy động nhiều năng lượng để phục hồi, dẫn đến mệt mỏi, suy nhược.
– Tác động lên hệ thần kinh trung ương: Nếu xạ trị vùng đầu – cổ hoặc não, có thể gây đau đầu, mất trí nhớ ngắn hạn, rối loạn giấc ngủ.
– Rối loạn chức năng cơ quan: Ví dụ, xạ trị vùng bụng có thể ảnh hưởng tiêu hóa; xạ trị ngực có thể ảnh hưởng tim, phổi.

Dấu hiệu cảnh báo cần theo dõi khi xạ trị

Không phải ai cũng gặp tác dụng phụ nghiêm trọng, nhưng bạn nên lưu ý nếu người thân xuất hiện các dấu hiệu sau:

– Mệt mỏi kéo dài, không cải thiện dù đã nghỉ ngơi đầy đủ.
– Sốt, ớn lạnh hoặc dấu hiệu nhiễm trùng (do ức chế tủy xương).
– Đau dữ dội tại vùng xạ trị, loét da, chảy dịch hoặc nhiễm trùng da.
– Khó nuốt, buồn nôn, tiêu chảy kéo dài (nếu xạ vùng đầu, cổ, bụng).
– Thay đổi tâm trạng, lú lẫn, co giật (nếu xạ trị não hoặc vùng đầu).

Những biểu hiện này cần được báo ngay cho bác sĩ điều trị để can thiệp kịp thời.

Cách giảm nhẹ tác dụng phụ và chăm sóc trong quá trình xạ trị

Trong hơn 15 năm làm việc tại khoa ung bướu, tôi thấy rằng chăm sóc hỗ trợ đúng cách giúp bệnh nhân vượt qua xạ trị nhẹ nhàng hơn rất nhiều. Dưới đây là những nguyên tắc quan trọng:

– Dinh dưỡng đầy đủ: Ăn nhiều protein, rau xanh, trái cây; chia nhỏ bữa nếu chán ăn. Tránh đồ cay, nóng, rượu bia.
– Chăm sóc da vùng xạ trị: Giữ sạch, khô; không chà xát, không dùng mỹ phẩm có cồn; mặc quần áo mềm, rộng.
– Nghỉ ngơi hợp lý, kết hợp vận động nhẹ: Đi bộ ngắn 15–20 phút/ngày giúp giảm mệt mỏi và cải thiện tinh thần.
– Uống đủ nước: Giúp đào thải độc tố và bảo vệ niêm mạc.
– Theo dõi sát và báo cáo bác sĩ: Đừng “cố chịu đựng” — nhiều tác dụng phụ có thể kiểm soát tốt nếu phát hiện sớm.

Tác động lâu dài và cách phòng ngừa

Một số ảnh hưởng của xạ trị có thể xuất hiện sau nhiều tháng hoặc năm, gọi là tác dụng muộn, như:

– Xơ phổi (sau xạ trị ngực),
– Suy giáp (sau xạ vùng cổ),
– Vấn đề sinh sản hoặc mãn kinh sớm (nếu xạ vùng chậu),
– Nguy cơ ung thư thứ phát (hiếm, nhưng có thể xảy ra sau 10–20 năm).

Để giảm rủi ro, bạn nên:

– Tái khám định kỳ theo lịch của bác sĩ, kể cả khi đã kết thúc điều trị.
– Kiểm tra chức năng cơ quan liên quan (tim, phổi, tuyến giáp…) nếu từng xạ trị gần các vùng này.
– Duy trì lối sống lành mạnh: Không hút thuốc, kiểm soát cân nặng, vận động đều đặn.

Xạ trị là “con dao hai lưỡi”: vừa tiêu diệt ung thư, vừa có thể ảnh hưởng đến sức khỏe nếu không được theo dõi sát. Tuy nhiên, với sự hỗ trợ y tế đúng cách và chăm sóc tại nhà chu đáo, đa số bệnh nhân đều vượt qua được giai đoạn này mà không gặp biến chứng nghiêm trọng.

Nếu mẹ bạn đang mệt mỏi hoặc có triệu chứng bất thường, đừng ngần ngại trao đổi với ê-kíp điều trị — họ luôn sẵn sàng điều chỉnh phác đồ hoặc hỗ trợ giảm nhẹ để đảm bảo chất lượng cuộc sống trong suốt quá trình điều trị.