Triệu chứng của trào ngược dạ dày

“Dạo gần đây, tôi thường xuyên bị ho khan về đêm, nhất là sau khi ăn no hoặc nằm xuống. Tôi đã thử đủ loại siro ho, thuốc kháng histamine nhưng không đỡ. Có hôm còn cảm thấy nóng rát cổ họng, ợ chua nhẹ. Tôi lo lắng không biết liệu đây có phải do trào ngược dạ dày hay chỉ là cảm cúm thông thường?”

Chuyên viên tư vấn

Đã trả lời: Ngày

Chào bạn,
Ho do trào ngược dạ dày là tình trạng khá phổ biến, nhưng dễ bị bỏ sót vì triệu chứng không điển hình. Không phải lúc nào bạn cũng cảm thấy ợ nóng rõ rệt – đôi khi ho khan kéo dài lại là “tiếng nói” duy nhất của trào ngược. Tôi sẽ giải đáp lần lượt các câu hỏi bạn đặt ra, dựa trên kinh nghiệm lâm sàng và hướng dẫn chuyên môn hiện hành.

Triệu chứng của trào ngược dạ dày

Trào ngược dạ dày (hay còn gọi là trào ngược dạ dày – thực quản, GERD) xảy ra khi acid từ dạ dày trào ngược lên thực quản, gây kích ứng niêm mạc. Các triệu chứng điển hình bao gồm:

– Ợ nóng (cảm giác nóng rát sau xương ức, thường tăng khi cúi người hoặc nằm xuống).
– Ợ chua hoặc ợ hơi thường xuyên.
– Đắng miệng, cảm giác có dịch trào lên họng.
– Khó nuốt hoặc nuốt vướng.
– Đau ngực không liên quan đến tim (cần phân biệt kỹ).

Tuy nhiên, khoảng 20–30% bệnh nhân lại có triệu chứng “im lặng”, trong đó ho khan, khàn tiếng, viêm họng mạn tính… là biểu hiện chính.

Trào ngược dạ dày gây ho là gì?

Ho do trào ngược dạ dày là phản xạ bảo vệ của cơ thể khi acid hoặc dịch vị trào lên kích thích niêm mạc họng, thanh quản hoặc thậm chí xâm nhập vào đường thở. Đây không phải là ho do nhiễm trùng, mà là ho phản xạ thần kinh hoặc ho do viêm kích ứng mạn tính.

Trong nhiều trường hợp, ho xuất hiện mà không kèm ợ nóng rõ rệt, khiến bệnh nhân và cả bác sĩ ban đầu dễ chẩn đoán nhầm là viêm phế quản, hen suyễn hoặc dị ứng.

Nguyên nhân khiến trào ngược dạ dày gây ho

Cơ chế chính bao gồm:

– Kích thích trực tiếp: Acid trào lên họng – thanh quản gây viêm, phù nề, kích hoạt phản xạ ho.
– Kích thích gián tiếp qua thần kinh: Acid kích thích đầu mút dây thần kinh phế vị ở thực quản, gửi tín hiệu “giả” đến trung tâm ho ở não.
– Hít phải vi trào ngược (microaspiration): Dịch vị trào lên cao, xâm nhập vào khí quản – phế quản, gây viêm đường thở mạn tính.
– Rối loạn chức năng cơ thắt thực quản dưới (LES): Cơ này yếu hoặc giãn bất thường, cho phép acid dễ dàng trào ngược, đặc biệt khi nằm hoặc sau ăn.

Triệu chứng ho do trào ngược dạ dày

Ho do trào ngược thường có các đặc điểm sau:

– Ho khan, ít đờm, kéo dài trên 8 tuần (ho mạn tính).
– Tăng về đêm hoặc sau bữa ăn, đặc biệt khi nằm ngay sau khi ăn.
– Không đáp ứng với thuốc ho thông thường, kháng sinh hay thuốc hen.
– Kèm theo: khàn tiếng buổi sáng, cảm giác vướng họng, ợ chua nhẹ, nóng rát cổ họng.
– Giảm khi điều chỉnh tư thế (ngồi thẳng, kê cao gối) hoặc dùng thuốc ức chế acid.

Chẩn đoán trào ngược dạ dày gây ho

Chẩn đoán ho do trào ngược thường khó khăn vì thiếu dấu hiệu rõ ràng. Bác sĩ có thể chỉ định một hoặc nhiều xét nghiệm sau:

Đo pH và trở kháng thực quản 24 giờ:
→ Đây là tiêu chuẩn vàng để phát hiện trào ngược acid và không acid, đồng thời xác định mối liên hệ giữa trào ngược và cơn ho.
Đo áp lực nhu động thực quản độ phân giải cao (HRM):
→ Đánh giá chức năng co bóp của thực quản và áp lực cơ thắt dưới – giúp phát hiện rối loạn nhu động hoặc suy cơ thắt.
Chụp X-quang thực quản có cản quang:
→ Ít nhạy hơn, nhưng có thể phát hiện thoát vị hoành, rối loạn nhu động hoặc trào ngược rõ rệt khi nuốt thuốc cản.
Nội soi thực quản – dạ dày – tá tràng (EGD):
→ Phát hiện viêm thực quản, loét, Barrett thực quản hoặc các tổn thương thực thể khác. Tuy nhiên, nhiều bệnh nhân ho do trào ngược lại có nội soi bình thường (gọi là trào ngược “không ăn mòn”).

Biến chứng trào ngược dạ dày gây ho

Nếu không được kiểm soát, trào ngược mạn tính có thể dẫn đến:

– Viêm thanh quản mạn tính, khàn tiếng kéo dài.
– Hẹp thực quản do sẹo sau viêm loét.
– Barrett thực quản – biến đổi niêm mạc tiền ung thư.
– Viêm phế quản, viêm phổi hít do microaspiration tái diễn.
– Giảm chất lượng cuộc sống: mất ngủ, mệt mỏi, lo âu do ho kéo dài.

Điều trị ho do trào ngược dạ dày

1. Thay đổi lối sống

– Tránh ăn no, đặc biệt trong vòng 3 giờ trước khi ngủ.
– Hạn chế thực phẩm kích thích: cà phê, rượu, chocolate, đồ chiên, gia vị cay, nước có gas.
– Kê cao đầu giường 15–20 cm (không chỉ gối cao – điều này không hiệu quả).
– Giảm cân nếu thừa cân/béo phì.
– Bỏ thuốc lá – vì nicotine làm giãn cơ thắt thực quản dưới.

2. Điều trị bằng thuốc

– Thuốc ức chế bơm proton (PPI) như esomeprazole, pantoprazole: dùng liều chuẩn, kéo dài ít nhất 8–12 tuần.
– Kháng acid hoặc thuốc tạo màng bọc (như alginate) có thể hỗ trợ giảm triệu chứng ban đầu.
– Tránh tự ý ngưng thuốc sớm – nhiều bệnh nhân thấy đỡ ho sau 1–2 tuần rồi ngưng, dẫn đến tái phát.

3. Điều trị bằng phẫu thuật

– Chỉ cân nhắc khi: điều trị nội khoa thất bại, bệnh nhân không tuân thủ thuốc, hoặc có biến chứng nặng.
– Phẫu thuật nissen fundoplication (gấp đáy dạ dày quanh thực quản) giúp tăng áp lực cơ thắt dưới.

Cách phòng ngừa ho do trào ngược dạ dày

– Duy trì thói quen ăn uống điều độ, không ăn khuya.
– Tránh mặc quần áo chật vùng bụng.
– Tập thể dục đều đặn nhưng không tập ngay sau ăn.
– Quản lý stress – vì căng thẳng làm tăng tiết acid và rối loạn nhu động tiêu hóa.
– Theo dõi và ghi nhật ký triệu chứng để nhận diện yếu tố khởi phát.

Thắc mắc hay gặp về ho do trào ngược dạ dày

1. Ho do trào ngược dạ dày nên uống gì?

Nên uống nước ấm, trà gừng loãng, nước dừa tươi hoặc sữa hạnh nhân (ít acid). Tránh nước cam, chanh, cà phê, rượu, nước ngọt có gas.

2. Ho do trào ngược dạ dày nên ăn gì?

Ưu tiên thực phẩm dễ tiêu, ít acid: chuối, yến mạch, khoai lang, rau luộc, thịt nạc hấp. Tránh đồ chiên, mỡ, sốt cà chua, bạc hà, bạc hà – dù có làm dịu họng nhưng lại làm giãn cơ thắt thực quản.

3. Trào ngược dạ dày gây ho có nguy hiểm không?

Nếu chỉ thỉnh thoảng và đáp ứng tốt với điều chỉnh lối sống – thì không nguy hiểm. Nhưng nếu kéo dài trên 2–3 tháng, có thể gây tổn thương niêm mạc họng – thanh quản – thực quản, thậm chí ảnh hưởng phổi. Cần can thiệp kịp thời.

4. Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bạn nên đi khám nếu:
– Ho kéo dài trên 3 tuần không rõ nguyên nhân.
– Kèm theo khó nuốt, sụt cân, nôn ra máu, phân đen.
– Ho ảnh hưởng giấc ngủ hoặc sinh hoạt hàng ngày.
– Đã tự điều trị 2 tuần mà không cải thiện.

Ho do trào ngược dạ dày thường “ẩn mình” dưới lớp triệu chứng hô hấp thông thường, dễ bị chẩn đoán nhầm và điều trị sai hướng. Nếu bạn ho khan kéo dài, không sốt, không đờm, đặc biệt về đêm – đừng vội nghĩ đến viêm họng hay hen. Hãy xem xét khả năng trào ngược và tham vấn chuyên khoa tiêu hóa sớm. Điều trị đúng nguyên nhân sẽ giúp bạn dứt ho – và bảo vệ đường tiêu hóa lâu dài.