Nguyên nhân trào ngược dạ dày là gì?

Chào bạn, cảm ơn bạn đã chia sẻ những triệu chứng rất thường gặp trong thực hành lâm sàng của tôi. Nguyên nhân trào ngược dạ dày chủ yếu liên quan đến sự suy yếu hoặc rối loạn chức năng của van ngăn giữa thực quản và dạ dày – gọi là cơ thắt thực quản dưới (LES). Khi van này không đóng kín đúng cách, axit và dịch vị từ dạ dày dễ dàng trào ngược lên thực quản, gây ra các triệu chứng như ợ nóng, ợ chua, đắng miệng hoặc cảm giác vướng ở cổ họng.

Dưới đây, tôi sẽ giải thích rõ hơn về các nguyên nhân phổ biến, dấu hiệu cảnh báo và cách bạn có thể chủ động kiểm soát tình trạng này.

Những nguyên nhân phổ biến gây trào ngược dạ dày

Trong nhiều năm khám và điều trị cho bệnh nhân tiêu hóa, tôi nhận thấy trào ngược dạ dày hiếm khi chỉ do một yếu tố đơn lẻ. Thay vào đó, nó thường là kết quả của sự kết hợp giữa yếu tố cơ học, lối sống và đôi khi là bệnh lý nền. Cụ thể:

– Rối loạn chức năng cơ thắt thực quản dưới (LES): Đây là nguyên nhân cốt lõi. Cơ LES bình thường sẽ co thắt sau khi thức ăn đi vào dạ dày để ngăn axit trào ngược. Khi cơ này yếu đi hoặc giãn bất thường (do tuổi tác, béo phì, hoặc tác động của chất kích thích), van “một chiều” này mất tác dụng.

– Thoát vị hoành: Một phần dạ dày bị đẩy lên qua lỗ hoành vào lồng ngực, làm thay đổi vị trí giải phẫu và suy yếu cơ LES – tình trạng này khá thường gặp ở người trên 50 tuổi.

– Chế độ ăn uống không hợp lý:
– Ăn quá no, đặc biệt vào buổi tối.
– Tiêu thụ nhiều thực phẩm kích thích như đồ cay, chiên rán, sô cô la, bạc hà, cà phê, rượu bia hoặc nước ngọt có gas.
– Ăn xong nằm ngay trong vòng 2–3 giờ – tư thế này tạo điều kiện thuận lợi cho axit trào lên.

– Các yếu tố lối sống và thể trạng:
– Thừa cân, béo phì: Lớp mỡ bụng gia tăng áp lực lên ổ bụng, “ép” dạ dày đẩy axit lên thực quản.
– Hút thuốc lá: Nicotine làm giãn cơ LES và giảm tiết nước bọt – chất giúp trung hòa axit tự nhiên.
– Căng thẳng kéo dài: Stress không trực tiếp gây trào ngược, nhưng làm tăng tiết axit và làm trầm trọng thêm triệu chứng.
– Một số thuốc như thuốc giãn cơ, thuốc chẹn kênh canxi (dùng cho tăng huyết áp), hoặc aspirin cũng có thể làm suy yếu cơ LES.

– Thay đổi nội tiết: Phụ nữ mang thai thường bị trào ngược do hormone progesterone làm giãn cơ trơn (kể cả LES) và áp lực từ tử cung lên dạ dày.

Khi nào bạn nên đi khám?

Không phải ai bị ợ chua cũng cần can thiệp y tế, nhưng bạn nên đi khám ngay nếu xuất hiện các dấu hiệu sau:

– Triệu chứng xảy ra trên 2 lần/tuần và không cải thiện dù đã thay đổi lối sống.
– Đau ngực dữ dội, khó phân biệt với cơn đau tim (trào ngược đôi khi mô phỏng cơn đau tim).
– Khó nuốt, nuốt vướng hoặc cảm giác có khối ở cổ họng kéo dài.
– Sụt cân không rõ nguyên nhân, nôn ra máu hoặc phân đen – đây có thể là dấu hiệu biến chứng nghiêm trọng như viêm loét, hẹp thực quản hoặc Barrett thực quản.

Cách giảm triệu chứng và phòng ngừa tái phát

Từ kinh nghiệm điều trị hàng trăm ca trào ngược, tôi luôn khuyên bệnh nhân ưu tiên điều chỉnh lối sống trước khi nghĩ đến thuốc:

– Ăn uống điều độ: Chia nhỏ bữa ăn, tránh ăn khuya. Bữa tối nên cách giờ đi ngủ ít nhất 3 tiếng.
– Tránh thực phẩm kích thích: Hạn chế cà phê, rượu, đồ cay, chocolate và thực phẩm nhiều dầu mỡ.
– Nâng đầu giường 15–20 cm khi ngủ – biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả hơn bạn nghĩ.
– Kiểm soát cân nặng: Giảm 5–10% trọng lượng cơ thể có thể làm giảm đáng kể tần suất trào ngược.
– Không hút thuốc và hạn chế căng thẳng bằng thiền, yoga hoặc đi bộ nhẹ nhàng.
– Không tự ý dùng thuốc ức chế bơm proton (PPI) dài ngày mà không có chỉ định – việc lạm dụng có thể gây mất cân bằng điện giải, loãng xương hoặc nhiễm khuẩn đường ruột.

Nguyên nhân trào ngược dạ dày thường bắt nguồn từ sự kết hợp giữa thói quen sinh hoạt và yếu tố giải phẫu – chứ không đơn thuần là “dạ dày yếu”. Nếu bạn thay đổi lối sống đúng cách, phần lớn trường hợp có thể kiểm soát tốt mà không cần dùng thuốc lâu dài. Tuy nhiên, đừng chủ quan nếu triệu chứng kéo dài hoặc tái phát thường xuyên – vì trào ngược mạn tính có thể dẫn đến biến chứng nghiêm trọng như viêm thực quản, hẹp hoặc thậm chí ung thư thực quản dạng Barrett.

Nếu bạn đang lo lắng về các triệu chứng của mình, hãy ghi lại tần suất, thời điểm và yếu tố khởi phát – điều này sẽ giúp bác sĩ chẩn đoán chính xác và đưa ra hướng điều trị phù hợp nhất cho bạn.