Kiết lỵ là gì? Dấu hiệu, nguyên nhân và cách xử trí đúng

Chào bạn,
Kiết lỵ là một dạng nhiễm trùng đường ruột nghiêm trọng, đặc trưng bởi tiêu chảy có máu, chất nhầy, kèm theo đau bụng quặn và cảm giác mót rặn (muốn đi cầu liên tục dù ruột đã rỗng). Bệnh thường do vi khuẩn Shigella hoặc ký sinh trùng Entamoeba histolytica gây ra, và cần được chẩn đoán – điều trị kịp thời để tránh biến chứng.

Nguyên nhân gây kiết lỵ

Kiết lỵ không phải là một bệnh đơn lẻ mà là hội chứng lâm sàng do nhiễm trùng tại đại tràng. Hai tác nhân chính bao gồm:

– Lỵ trực khuẩn (Shigellosis): Do vi khuẩn Shigella, lây qua đường tiêu hóa qua thực phẩm, nước uống hoặc tiếp xúc trực tiếp với phân người bệnh. Đây là nguyên nhân phổ biến nhất ở các nước nhiệt đới, nơi điều kiện vệ sinh còn hạn chế.
– Lỵ amip: Do ký sinh trùng Entamoeba histolytica, xâm nhập niêm mạc đại tràng và gây loét, dẫn đến tiêu chảy có máu kéo dài, thậm chí có thể gây áp-xe gan nếu không điều trị đúng.

Ngoài ra, một số trường hợp tiêu chảy ra máu có thể do các nguyên nhân khác như viêm đại tràng do Campylobacter, Salmonella, hoặc bệnh viêm ruột mạn tính (IBD), nên cần phân biệt rõ.

Dấu hiệu cảnh báo bạn có thể bị kiết lỵ

Bạn nên nghĩ đến kiết lỵ nếu xuất hiện các triệu chứng sau:

– Tiêu chảy có máu, mủ hoặc chất nhầy – đây là dấu hiệu đặc trưng nhất.
– Đau quặn bụng dữ dội, thường ở vùng hạ vị hoặc quanh rốn.
– Sốt cao, mệt mỏi, chán ăn – đặc biệt rõ trong lỵ trực khuẩn.
– Cảm giác mót rặn: muốn đi cầu liên tục dù không còn phân.
– Buồn nôn, nôn ói – thường gặp ở trẻ nhỏ hoặc người lớn suy giảm miễn dịch.

Trong thực tế lâm sàng, tôi từng gặp nhiều bệnh nhân chủ quan vì nghĩ “chỉ là tiêu chảy thông thường”, nhưng đến khi mất nước nặng hoặc xuất hiện biến chứng (như thủng ruột, nhiễm trùng huyết) thì mới nhập viện – lúc đó việc điều trị phức tạp và tốn kém hơn rất nhiều.

Hướng dẫn xử trí và phòng ngừa kiết lỵ

Nếu nghi ngờ kiết lỵ, bạn không nên tự ý dùng thuốc cầm tiêu chảy (như loperamide), vì điều này có thể làm vi khuẩn hoặc amip ứ đọng trong ruột, tăng nguy cơ biến chứng.

Thay vào đó, hãy:

– Bù nước và điện giải ngay lập tức: Uống dung dịch oresol (ORS) hoặc nước có pha muối – đường theo công thức chuẩn. Đây là bước quan trọng nhất để tránh mất nước – nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở trẻ em.
– Đi khám sớm để xác định nguyên nhân: Bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm phân, soi tươi hoặc nuôi cấy để phân biệt lỵ do vi khuẩn hay amip.
– Dùng thuốc theo chỉ định:
• Lỵ trực khuẩn: thường đáp ứng tốt với kháng sinh như ciprofloxacin, azithromycin.
• Lỵ amip: cần thuốc diệt amip đặc hiệu như metronidazole, sau đó là paromomycin để loại bỏ dạng kén.
– Vệ sinh ăn uống: Rửa tay kỹ trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh; ăn chín, uống sôi; tránh rau sống, nước đá không đảm bảo.

Kiết lỵ là bệnh nhiễm trùng đường ruột nguy hiểm nếu không được điều trị đúng cách, đặc biệt ở trẻ nhỏ, người già hoặc người suy giảm miễn dịch. Dấu hiệu điển hình là tiêu chảy có máu kèm đau quặn bụng và mót rặn. Việc chẩn đoán chính xác nguyên nhân (vi khuẩn hay amip) sẽ quyết định phác đồ điều trị hiệu quả. Nếu bạn hoặc người thân có các triệu chứng trên kéo dài hơn 24–48 giờ, hãy đến cơ sở y tế ngay — đừng chần chừ vì “chỉ là đi ngoài”.