Viêm VA là gì và có nguy hiểm không, khi nào cần đi khám?

Chào bạn, cảm ơn bạn đã chia sẻ lo lắng rất thực tế — đây cũng là câu hỏi tôi thường xuyên nhận được từ các phụ huynh trong phòng khám. Viêm VA là tình trạng viêm nhiễm ở tổ chức lympho nằm ở vòm họng (sau mũi), còn gọi là amidan vòm. VA vốn là một “trạm gác” miễn dịch quan trọng ở trẻ nhỏ, nhưng khi bị viêm, nó có thể sưng to, gây tắc nghẽn đường thở và dẫn đến nhiều triệu chứng ảnh hưởng đến sức khỏe, giấc ngủ và sự phát triển của trẻ.

Dưới đây, tôi sẽ giải thích rõ hơn để bạn hiểu bản chất của bệnh, khi nào cần can thiệp y tế, và cách chăm sóc phù hợp tại nhà.

Nguyên nhân gây viêm VA

Viêm VA chủ yếu xảy ra do nhiễm trùng, và ở trẻ nhỏ, hệ miễn dịch chưa hoàn thiện nên dễ bị tấn công bởi các tác nhân sau:

– Virus (chiếm đa số trong các đợt viêm cấp): như rhinovirus, adenovirus, virus cúm…
– Vi khuẩn: thường gặp là Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, hoặc Staphylococcus aureus.
– Yếu tố môi trường: sống trong điều kiện ẩm thấp, khói thuốc, ô nhiễm không khí, hoặc thay đổi thời tiết đột ngột.
– Tiếp xúc gần với người bệnh: trẻ đi nhà trẻ, mẫu giáo dễ lây nhiễm qua đường hô hấp.

VA vốn phát triển mạnh ở trẻ từ 6 tháng đến 5–6 tuổi, sau đó teo dần. Do đó, viêm VA rất hiếm gặp ở người lớn.

Dấu hiệu nhận biết viêm VA ở trẻ

Bạn có thể nghi ngờ viêm VA nếu trẻ xuất hiện các biểu hiện sau:

– Nghẹt mũi kéo dài, phải thở bằng miệng thường xuyên.
– Chảy nước mũi: ban đầu trong, sau đặc dần và có thể chuyển sang màu vàng/xanh.
– Sốt (trong viêm cấp): thường từ 38–39°C, kèm mệt mỏi, chán ăn.
– Ho nhiều về đêm, do dịch mũi chảy ngược xuống họng.
– Ngủ ngáy, giật mình, thậm chí ngưng thở khi ngủ — dấu hiệu cảnh báo VA sưng to gây tắc nghẽn.
– Đau tai, viêm tai giữa tái phát: do vòi Eustache (ống nối tai giữa và họng) bị chèn ép hoặc viêm lan.
– Hơi thở hôi, giọng mũi, chậm tăng cân hoặc kém tập trung do thiếu oxy khi ngủ.

Trong nhiều trường hợp, trẻ không kêu đau rõ ràng, nên cha mẹ cần quan sát kỹ các thay đổi trong sinh hoạt hàng ngày.

Khi nào cần đưa trẻ đi khám?

Không phải cứ nghẹt mũi là viêm VA, nhưng bạn nên đưa trẻ đến chuyên khoa Tai – Mũi – Họng nếu có:

– Triệu chứng kéo dài trên 10 ngày không cải thiện.
– Ngủ ngáy kèm ngưng thở (trẻ ngừng thở vài giây rồi giật mình tỉnh dậy).
– Viêm tai giữa tái phát ≥ 3 lần/năm.
– Chậm phát triển thể chất hoặc nhận thức, hay quấy khóc ban đêm.
– Sốt cao liên tục hoặc có dấu hiệu nhiễm trùng lan rộng (sưng mặt, đau đầu dữ dội).

Chẩn đoán chính xác thường dựa vào nội soi mũi họng, giúp đánh giá kích thước VA và mức độ tắc nghẽn — một thủ thuật nhanh, an toàn và không gây đau cho trẻ.

Cách chăm sóc và phòng ngừa viêm VA

Nếu trẻ chỉ bị viêm VA nhẹ, bạn có thể hỗ trợ tại nhà theo hướng dẫn sau:

– Vệ sinh mũi họng: nhỏ nước muối sinh lý 0,9% 2–3 lần/ngày để làm sạch dịch mũi.
– Giữ ấm cổ – ngực, tránh để trẻ tiếp xúc với luồng gió lạnh hoặc khói thuốc.
– Tăng cường dinh dưỡng: cho trẻ uống đủ nước, ăn nhiều rau củ, trái cây giàu vitamin C.
– Không tự ý dùng kháng sinh: chỉ dùng khi có chỉ định của bác sĩ.
– Theo dõi giấc ngủ: nếu trẻ ngủ không sâu, ngáy to, nên ghi lại video để bác sĩ đánh giá.

Về lâu dài, rửa tay thường xuyên, tiêm phòng đầy đủ (cúm, phế cầu…) và hạn chế cho trẻ tiếp xúc nơi đông người khi đang có dịch là cách hiệu quả để giảm nguy cơ tái phát.

Viêm VA tuy phổ biến nhưng không nên xem nhẹ — đặc biệt khi ảnh hưởng đến hô hấp và giấc ngủ của trẻ. Trong nhiều trường hợp tôi gặp, trẻ c