VA là gì? Giải thích rõ ràng từ góc nhìn chuyên khoa tai mũi họng

Con em gần đây thường xuyên ngạt mũi, ngủ ngáy to và hay bị ho vào ban đêm. Bác sĩ nói cháu bị “viêm VA”, nhưng em vẫn chưa hiểu rõ VA thực chất là gì, có nguy hiểm không và tại sao lại hay gặp ở trẻ nhỏ đến vậy. Liệu đây có phải amidan không, hay là một cơ quan khác?

Chuyên viên tư vấn

Đã trả lời: Ngày

Chào bạn,
“VA” trong y học không phải là từ viết tắt của “và” hay “virtual assistant” như nhiều người lầm tưởng, mà là amidan vòm – một tổ chức lympho nằm ở thành sau vòm mũi họng. Ở trẻ em, VA đóng vai trò như “lá chắn” đầu tiên giúp cơ thể chống lại vi khuẩn, virus xâm nhập qua đường hô hấp. Tuy nhiên, chính vì hoạt động mạnh nên VA dễ bị viêm, đặc biệt khi hệ miễn dịch của trẻ chưa hoàn thiện.

Dưới đây, tôi sẽ giải thích rõ hơn để bạn hiểu VA là gì, khi nào cần lo lắng và cách xử trí phù hợp.

VA là gì và vai trò của nó trong cơ thể?

VA (viết tắt từ Végétations Adénoides trong tiếng Pháp, hay Adenoids trong tiếng Anh) là một khối mô lympho nằm sâu trong vòm mũi họng – ngay sau mũi và trên vòm miệng mềm. Bạn không thể nhìn thấy VA bằng mắt thường khi há miệng, khác với amidan khẩu cái (hai cục ở hai bên họng).

– Ở trẻ nhỏ (từ 6 tháng đến khoảng 6–7 tuổi), VA phát triển mạnh để hỗ trợ miễn dịch.
– Sau 10–12 tuổi, VA thường teo dần và gần như biến mất ở người trưởng thành.
– Khi VA bị viêm mạn tính hoặc phì đại quá mức, nó có thể gây tắc nghẽn đường thở, ảnh hưởng đến giấc ngủ, thính lực và thậm chí cả sự phát triển khuôn mặt của trẻ.

Nguyên nhân khiến VA bị viêm hoặc phì đại

– Nhiễm trùng tái diễn: Virus (cảm cúm, RSV) hoặc vi khuẩn (liên cầu, phế cầu) xâm nhập qua mũi – họng, kích thích VA sưng to.
– Dị ứng mũi họng: Viêm mũi dị ứng kéo dài khiến VA luôn trong tình trạng “báo động”, dẫn đến phì đại.
– Ô nhiễm môi trường: Khói thuốc, bụi mịn, không khí khô lạnh làm niêm mạc mũi họng dễ tổn thương, tạo điều kiện cho VA viêm mãn.
– Yếu tố di truyền: Một số trẻ có cơ địa dễ phản ứng quá mức với tác nhân gây viêm, khiến VA to bất thường.

Dấu hiệu cảnh báo VA bất thường – khi nào cần đi khám?

Nếu con bạn có một hoặc nhiều biểu hiện sau, bạn nên đưa trẻ đến chuyên khoa tai mũi họng:

– Ngạt mũi kéo dài, phải thở bằng miệng cả ngày lẫn đêm.
– Ngủ ngáy to, có cơn ngừng thở khi ngủ (trẻ đang ngủ bỗng im lặng vài giây rồi giật mình).
– Nói giọng mũi kín, nghe như “nói qua mũi”.
– Thường xuyên bị viêm tai giữa, ù tai hoặc giảm thính lực.
– Trẻ chậm tăng cân, hay mệt mỏi, kém tập trung do thiếu oxy khi ngủ.

Trong phòng khám, tôi từng gặp nhiều trường hợp trẻ bị biến dạng khuôn mặt (“hội chứng mặt VA”) – hàm trên nhô ra, răng mọc lệch, môi trên ngắn – chỉ vì cha mẹ chủ quan nghĩ “lớn lên sẽ hết”.

Điều trị và chăm sóc trẻ bị viêm VA như thế nào?

Không phải cứ VA to là phải cắt. Tôi luôn cân nhắc kỹ dựa trên mức độ ảnh hưởng đến sức khỏe và chất lượng sống của trẻ:

– Điều trị nội khoa trước: Dùng thuốc xịt mũi corticosteroid, rửa mũi nước muối sinh lý, điều trị dị ứng hoặc nhiễm trùng kèm theo.
– Theo dõi sát: Nhiều trẻ đáp ứng tốt sau 2–3 tháng điều trị bảo tồn.
– Phẫu thuật cắt VA (nạo VA): Được chỉ định khi VA gây tắc nghẽn nặng, tái phát viêm >4 lần/năm, hoặc có biến chứng như viêm tai giữa mạn tính, ngừng thở khi ngủ.

Sau nạo VA, đa số trẻ cải thiện rõ rệt: ngủ ngon hơn, ăn tốt hơn, và ít ốm vặt hơn – vì đường thở đã thông thoáng, hệ miễn dịch không còn “quá tải”.

VA là một phần tự nhiên của hệ miễn dịch trẻ em, nhưng khi nó “hoạt động quá mức”, lại trở thành gánh nặng. Viêm VA không nguy hiểm tính mạng nếu được phát hiện và xử trí đúng cách, nhưng bỏ qua có thể dẫn đến hậu quả lâu dài về hô hấp, thính giác và phát triển thể chất.