Cấu tạo mũi người gồm những phần nào và có chức năng sinh lý gì?
Chào bạn,
Cảm ơn bạn đã chia sẻ những lo lắng rất thực tế. Mũi không chỉ là “cánh cửa” đầu tiên của đường thở mà còn là cơ quan đa năng, đảm nhiệm nhiều chức năng sinh lý quan trọng như làm ấm – làm ẩm – lọc không khí, cảm nhận mùi và thậm chí ảnh hưởng đến giọng nói. Cấu tạo mũi người rất tinh vi, kết hợp giữa xương, sụn, niêm mạc, mạch máu và thần kinh — tất cả cùng phối hợp nhịp nhàng để bảo vệ cơ thể và duy trì chất lượng hô hấp.
Dưới đây, tôi sẽ giải thích chi tiết để bạn hiểu rõ hơn về “bộ máy” nhỏ bé nhưng cực kỳ quan trọng này.
1. Cấu tạo mũi người gồm những phần nào?
Mũi được chia thành ba thành phần chính:
– Mũi ngoài: Là phần nhô ra phía trước mặt, tạo hình dáng khuôn mặt. Khung mũi ngoài gồm xương (xương mũi, xương trán, xương hàm trên) và sụn (sụn cánh mũi, sụn vách mũi…).
– Mũi trong (ổ mũi): Là khoang rỗng nằm sâu bên trong, chia làm hai ngăn bởi vách ngăn mũi. Mỗi ngăn có 4 thành (trên, dưới, ngoài, trong), 2 lỗ (trước và sau) và chứa các cuốn mũi – cấu trúc làm tăng diện tích bề mặt để tối ưu chức năng hô hấp.
– Xoang cạnh mũi: Gồm 4 đôi xoang – hàm, sàng, trán và bướm – thông với hốc mũi qua các lỗ nhỏ. Xoang giúp làm nhẹ đầu, cộng hưởng âm thanh và hỗ trợ điều hòa không khí.
Niêm mạc mũi được chia thành hai vùng:
– Vùng hô hấp (chiếm 2/3 dưới): giàu mạch máu, tuyến nhầy và lông chuyển – giúp làm ấm, làm ẩm và lọc không khí.
– Vùng khứu giác (1/3 trên): chứa tế bào thần kinh cảm mùi, nằm ở đỉnh hốc mũi.
2. Mũi đảm nhiệm những chức năng sinh lý nào?
– Làm ấm, làm ẩm và lọc không khí
Khi hít vào, không khí đi qua hốc mũi sẽ được điều hòa nhiệt độ (lên ~37°C) và độ ẩm (~95% bão hòa) nhờ mạng lưới mạch máu dồi dào và chất nhầy tiết ra. Lông chuyển quét bụi, vi khuẩn về họng để đào thải – cơ chế gọi là “thang cuốn niêm mạc”.
– Cảm nhận mùi (khứu giác)
Các phân tử mùi hòa tan trong chất nhầy, gắn vào thụ thể đặc hiệu trên tế bào thần kinh khứu giác. Tín hiệu được truyền qua dây thần kinh I (CNI) lên não. Điều đặc biệt là mỗi tế bào khứu giác chỉ nhận diện một loại mùi – giúp não phân biệt hàng ngàn mùi khác nhau.
– Hỗ trợ phát âm
Hốc mũi đóng vai trò cộng hưởng âm thanh. Khi mũi bị tắc (do viêm, polyp…), giọng nói trở nên “nặng” và thiếu độ vang – gọi là giọng mũi kín.
– Bảo vệ cơ thể
Chất nhầy mũi chứa IgA, lysozyme, lactoferrin – các “vũ khí” miễn dịch tự nhiên chống lại vi khuẩn, virus. Ngoài ra, phản xạ hắt hơi cũng giúp tống xuất dị vật ra ngoài.
3. Các bệnh lý mũi thường gặp và dấu hiệu cảnh báo
Mũi rất nhạy cảm với thay đổi môi trường, nhiễm trùng hay dị ứng. Một số tình trạng phổ biến:
– Viêm mũi/xoang: nghẹt mũi, chảy dịch, đau mặt, giảm khứu giác.
– Lệch vách ngăn: nghẹt một bên mũi kéo dài, dễ viêm xoang.
– Chảy máu cam: thường do tổn thương đám rối Kiesselbach ở vách mũi trước.
– Viêm mũi dị ứng: hắt hơi, ngứa mũi, chảy nước trong – thường tái phát theo mùa.
– Polyp mũi hoặc u mũi: gây tắc nghẽn, mất mùi, thậm chí ảnh hưởng thị lực nếu chèn ép hốc mắt.
Bạn nên đi khám nếu:
– Nghẹt mũi kéo dài >10 ngày không đỡ
– Chảy máu cam thường xuyên hoặc lượng nhiều
– Mất mùi đột ngột, không rõ nguyên nhân
– Đau mặt kèm sốt, sưng quanh mắt
4. Làm sao để bảo vệ mũi và phòng ngừa bệnh lý?
– Giữ ẩm không khí: dùng máy tạo ẩm khi thời tiết khô hanh.
– Rửa mũi sinh lý: 1–2 lần/ngày bằng nước muối 0,9% giúp loại bỏ bụi, dị nguyên.
– Tránh tiếp xúc với khói, bụi, hóa chất: đeo khẩu trang khi ra đường.
– Không lạm dụng thuốc xịt co mạch: dùng quá 5–7 ngày có thể gây “nghiện mũi”.
– Kiểm soát dị ứng: tránh tác nhân gây dị ứng, dùng thuốc theo chỉ định nếu cần.
Mũi là một cơ quan “đa nhiệm” – vừa là bộ lọc không khí, vừa là trung tâm cảm nhận mùi và góp phần tạo nên âm sắc giọng nói. Cấu tạo tinh vi của mũi cho phép nó thực hiện nhiều chức năng cùng lúc, nhưng cũng dễ bị tổn thương nếu không được chăm sóc đúng cách.
Tôi thường nói với bệnh nhân: “Đừng xem nhẹ những triệu chứng tưởng chừng nhỏ như nghẹt mũi hay mất mùi – đó có thể là dấu hiệu sớm của viêm xoang, dị ứng hoặc thậm chí tổn thương thần kinh khứu giác.” Việc hiểu rõ cấu tạo và chức năng mũi sẽ giúp bạn chủ động hơn trong việc bảo vệ sức khỏe hô hấp và chất lượng cuộc sống hàng ngày.
Nếu các triệu chứng kéo dài hoặc ảnh hưởng đến sinh hoạt, bạn nên đến chuyên khoa Tai – Mũi – Họng để được thăm khám chuyên sâu – có thể cần nội soi mũi hoặc chụp CT xoang để chẩn đoán chính xác.
