Amidan là gì và khi nào cần lo lắng?
Chào bạn,
Amidan là một tổ chức lympho nằm ở phía sau họng, đóng vai trò như “trạm gác” đầu tiên giúp cơ thể chống lại vi khuẩn và virus xâm nhập qua đường miệng và mũi. Tuy nhiên, chính vì vị trí tiếp xúc trực tiếp với tác nhân gây bệnh mà amidan cũng rất dễ bị viêm – đặc biệt ở trẻ em. Tôi sẽ giải thích rõ hơn để bạn hiểu amidan hoạt động thế nào, khi nào cần lo lắng và cách xử trí phù hợp.
Amidan nằm ở đâu và có chức năng gì?
Amidan không phải là một khối đơn lẻ mà là một phần trong hệ thống vòng bạch huyết Waldeyer bao quanh cửa ngõ họng – mũi. Trong đó, amidan khẩu cái (palatine tonsils) là hai khối tròn, mềm, nằm ở hai bên thành họng, dễ nhìn thấy khi há miệng to. Ngoài ra còn có amidan vòm (ở vòm mũi họng) và amidan lưỡi (ở gốc lưỡi), nhưng ít được nhắc đến hơn.
Chức năng chính của amidan là:
– Phát hiện và phản ứng sớm với mầm bệnh xâm nhập qua đường hô hấp và tiêu hóa.
– Sản sinh tế bào miễn dịch như lympho B và lympho T, giúp tạo kháng thể và “ghi nhớ” các tác nhân gây bệnh để phản ứng nhanh hơn trong tương lai.
Tuy nhiên, vai trò này chủ yếu quan trọng trong những năm đầu đời. Khi hệ miễn dịch trưởng thành (khoảng sau 8–10 tuổi), amidan dần thoái hóa và ít đóng góp hơn vào khả năng phòng bệnh tổng thể.
Tại sao amidan dễ bị viêm?
Amidan dễ viêm vì:
– Vị trí tiếp xúc trực tiếp với không khí, thức ăn, nước uống – nơi vi khuẩn và virus dễ xâm nhập.
– Cấu trúc bề mặt có nhiều khe hốc (crypts), tạo điều kiện cho vi sinh vật trú ngụ và phát triển.
– Sức đề kháng suy giảm do thời tiết thay đổi, mệt mỏi, hoặc tiếp xúc với người bệnh.
– Nhiễm trùng tái phát nhiều lần khiến amidan trở thành “ổ viêm mạn tính”, dễ sưng, mủ và gây đau họng kéo dài.
Trong phòng khám, tôi thường gặp trẻ nhỏ hoặc thanh thiếu niên bị viêm amidan cấp do virus (như adenovirus, EBV) hoặc vi khuẩn (đặc biệt là liên cầu beta tan huyết nhóm A – nguyên nhân gây viêm họng do liên cầu).
Viêm amidan và viêm họng khác nhau thế nào?
Dù cả hai đều gây đau họng, nhưng có điểm khác biệt rõ ràng:
– Viêm amidan:
- Amidan sưng to, đỏ, có thể có chấm mủ trắng/vàng.
- Đau họng khu trú ở hai bên, nuốt đau rõ rệt.
- Thường kèm sốt cao, nổi hạch cổ, hơi thở hôi.
– Viêm họng thông thường:
- Niêm mạc họng đỏ, xung huyết lan tỏa, không có mủ trên amidan.
- Đau rát họng, ngứa, ho khan – thường do virus (cảm lạnh, cúm).
- Ít sốt cao, hiếm khi có hạch cổ to.
Chẩn đoán chính xác rất quan trọng vì viêm amidan do vi khuẩn (đặc biệt là liên cầu) cần dùng kháng sinh để tránh biến chứng như thấp tim, viêm cầu thận.
Cắt amidan có đau không? Có ảnh hưởng sức khỏe không?
Cắt amidan (nạo amidan) là một thủ thuật ngoại khoa phổ biến và an toàn khi có chỉ định đúng. Hiện nay, với kỹ thuật hiện đại (dùng dao plasma, laser, hoặc dao điện), mức độ đau sau mổ đã giảm đáng kể.
– Đau sau mổ: Có, nhưng thường kiểm soát tốt bằng thuốc giảm đau trong 5–7 ngày đầu.
– Ảnh hưởng miễn dịch: Không đáng kể. Như tôi đã nói, vai trò miễn dịch của amidan chủ yếu ở trẻ nhỏ. Sau 8–10 tuổi, cắt amidan không làm suy giảm sức đề kháng – ngược lại, còn giúp tránh các đợt viêm tái phát, sốt cao, mất ngủ, ăn uống kém.
Tôi thường chỉ định cắt amidan khi:
– Viêm amidan tái phát ≥ 5–7 lần/năm.
– Amidan quá to gây ngưng thở khi ngủ, khó nuốt hoặc nói ngọng.
– Có biến chứng như áp-xe quanh amidan, viêm tai giữa tái phát, hoặc nghi ngờ tổn thương ác tính.Q
Khi nào nên đi khám vì amidan?
Bạn nên đưa con (hoặc bản thân) đi khám nếu có các dấu hiệu sau:
– Đau họng kéo dài trên 3–4 ngày không đỡ dù đã dùng thuốc.
– Sốt cao trên 39°C, kèm ớn lạnh, mệt mỏi rõ rệt.
– Amidan sưng to, có mủ trắng/vàng, nuốt đau khiến không ăn uống được.
– Khó thở, ngáy to, ngưng thở khi ngủ – đặc biệt ở trẻ nhỏ.
– Nổi hạch cổ to, cứng, đau hoặc sụt cân không rõ nguyên nhân.
Đừng chủ quan với những cơn đau họng “tưởng bình thường” – đôi khi đó là dấu hiệu của nhiễm trùng nghiêm trọng cần can thiệp kịp thời.
Amidan là một phần tự nhiên của hệ miễn dịch, nhưng khi trở thành “ổ viêm” tái phát hoặc gây cản trở sinh hoạt, việc cắt bỏ là hợp lý và an toàn. Quan trọng nhất là không tự ý dùng kháng sinh hay trì hoãn khám khi có triệu chứng kéo dài. Hãy để bác sĩ đánh giá chính xác – vì mỗi trường hợp amidan sưng đều có nguyên nhân và hướng xử trí riêng.
